Παναγιώτης Ήφαιστος

Καθηγητής, Διεθνείς Σχέσεις-Στρατηγικές Σπουδές

Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών

www.ifestos.edu.gr  -- www.ifestosedu.gr  --  info@ifestosedu.gr  -- info@ifestos.edu.gr

 

 

 

 

 

ΚΟΡΥΦΑΙΑ ΕΡΓΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ

κλικ στα εξώφυλλα, στους συνδέσμους ή στον τίτλο για μετάβαση σε πληροφορίες

 

 

 

 

 

 

 

 

Edward H. Carr - Kenneth Waltz, Hedley Bull -  Robert Gilpin - Martin Wight - Adam Watson - A.J.C. Fuller- John. Mearsheimer

 

Περιεχόμενα (κλικ στον τίτλο για μετάβαση)

Ανακοίνωση που στάλθηκε τον Μάιο 2008 ανακοινώνοντας την έναρξη της παρούσης σελίδας

Kenneth Waltz, ’νθρωπος, κράτος, πόλεμος και Θεωρία διεθνούς πολιτικής

Βασική αιτιολόγηση για το περιεχόμενο της παρούσης σελίδας

Θουκυδίδης

Μακιαβέλι - Κλάουζεβιτσς

Edward H. Carr, Η εικοσαετής κρίση

Robert Gilpin, Πόλε΅ος και αλλαγή στη διεθνή πολιτική

Hans Morgenthau, Raymond Aron, Kenneth Waltz, Martin Wight, Hedley Bull και Robert Gilpin

John Mearsheimer, Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων

Adam Watson, Η εξέλιξη της διεθνούς κοινωνίας

John Rawls, Το δίκαιο των λαών

Παναγιώτης Κονδύλης,  Χρήστος Γιανναράς

JFC Fuller, H ιδιοφυής στρατηγική του Μεγάλου Αλεξάνδρου

JFC Fuller, Οι αποφασιστικές μάχες που διαμόρφωσαν τον κόσμο

Γιώργος Κοντογιώργης

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ανακοίνωση που στάλθηκε τον Μάιο 2008 ανακοινώνοντας την έναρξη της παρούσης σελίδας: Αγαπητοί συνάδελφοι, Θέμα: http://www.ifestosedu.gr/82GoodBooks.htm κορυφαία βιβλία διεθνών σχέσεων. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (εφημερίδες και περιοδικά), η τηλεόραση και τα βιβλία στις μέρες μας είναι τα τρία κύρια μέσα διαμόρφωσης γνώμης στο επίπεδο της κοινωνίας. Στον Δήμο των Πολιτειών της Κλασικής Εποχής οι πολίτες είχαν καθημερινή επικοινωνία, συζήτηση στην Αγορά και λήψη αποφάσεων άμεσα επί όλων των θεμάτων της ζωής της Πόλης. Έτσι κατακτήθηκαν υπέρτατες βαθμίδες Δημοκρατίας. Σήμερα, τόσο ενδοκρατικά όσο και στο επίπεδο της ΕΕ, στον βαθμό και στην έκταση που μεγαλώνει η απόσταση μεταξύ κοινωνίας και εξουσίας, η δημοκρατία συρρικνώνεται. Η εξουσία γίνεται δεσποτική και το πολίτευμα μόνο κατ’ επίφαση δημοκρατία. Το διαδίκτυο είναι ίσως το τελευταίο μέσο που δεν έχει ακόμη αλωθεί από εξεζητημένα συντονισμένες εξουσιαστικές δυνάμεις δεσποτικού χαρακτήρα. Στον σύγχρονο κόσμο, το διαδίκτυο είναι το μέσο για μεγαλύτερη Δημοκρατία και για συγκρότηση της Πολιτικής Κοινωνίας και όχι της παραπλανητικής έννοιας «κοινωνία των πολιτών» (η τελευταία οδηγεί σε εξωπολιτικές δραστηριότητες που τις καθιστά έρμαια δυνάμεων διαβουκόλησης). Στα λιγότερο ισχυρά κράτη, εξάλλου, η επικοινωνιακή ισχύς (μέσα ενημέρωσης, βιβλία, διανοούμενοι που επηρεάζουν την κοινή γνώμη, κτλ), είναι το προνομιακό πεδίο δράσης των υπηρεσιών των ηγεμονικών δυνάμεων που καλλιεργούν την εξάρτηση, την ιδεολογικοπολιτική διάβρωση και την δημιουργία συνειδητών ή ανεπίγνωστων μεταπρατών των συμφερόντων τους. Όπως λέγεται στην βιβλιογραφία και στον αμερικανικό πολιτικό λόγο, πάγιος πλέον σκοπός της στρατηγικής των ισχυρών κρατών είναι η δημιουργία μαλακής ισχύος που εξυπηρετεί τα ηγεμονικά τους συμφέροντα. Όλα αυτά συρρικνώνουν περαιτέρω την Δημοκρατία. Όσο αφορά το δικό μου επιστημονικό κλάδο, το ολισθηρό πεδίο των διεθνών σχέσεων, καθώς επίσης και τα εξίσου ολισθηρά πεδία των υπόλοιπων τομέων των λεγόμενων «κοινωνικών» επιστημών, εκτιμώ ότι οι πανεπιστημιακές σπουδές διολισθαίνουν –όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό όπου πολλά τμήματα έχουν μετατραπεί σε κέντρα διάδοσης προπαγάνδας ή φαντασιόπληκτων ιδεολογημάτων– στην προπαγάνδα, τις ασυναρτησίες, την ιδεολογικοπολιτική εκτόνωση και στην καλύτερη περίπτωση την μετάδοση ημιμαθών γνώσεων. Συναφώς, εδώ και πολλά χρόνια στην Ελλάδα, πέραν ενός σιωπηρού αγώνα για να κρατηθούν οι διεθνείς σπουδές στην αμιγώς ακαδημαϊκή σφαίρα –την μόνη κοινωνικοπρακτικά χρήσιμη– μερικοί ακαδημαϊκοί φροντίσαμε για δύο πράγματα. Πρώτον, να εμπεδωθεί πλήρως η αληθής θέση πως το σύνολο του επιστημονικού διεθνολογικού προβληματισμού για το σύγχρονο διεθνές σύστημα εμπεριέχεται στο έργο του Θουκυδίδη. Δεύτερον, να μεταφραστούν και να κυκλοφορήσουν στην ελληνική γλώσσα τα σημαντικότερα έργα διεθνών σχέσεων, γύρω στα δέκα, που στα καλά πανεπιστημιακά τμήματα όλου του κόσμου βρίσκονται στον πυρήνα της επιστημονικής μελέτης του συγχρόνου διεθνούς συστήματος. Τα κείμενα αυτά μαζί με τον Θουκυδίδη καλύπτουν σφαιρικά και βαθιά όλα ανεξαιρέτως τα ζητήματα της διεθνούς πολιτικής. Έλληνες στοχαστές των οποίων οι μελέτες προεκτείνονται στις διεθνείς σχέσεις είναι, επίσης, οι Παναγιώτης Κονδύλης, Χρήστος Γιανναράς και Γιώργος Κοντογιώργης. Στο παρελθόν υποστήριξα –και θα επανέλθω– πως ίσως θα ήταν κοινωνικοπρακτικά πιο χρήσιμο να καταργηθούν τα πολυδάπανα Τμήματα Διεθνών Σπουδών και ο κάθε ενδιαφερόμενος μελετώντας αυτά τα κείμενα να αποκτά σφαιρική, βαθιά και ανεπηρέαστη γνώση του διεθνούς συστήματος. Για να συμβάλω λοιπόν περαιτέρω στην διάδοση της καλής βιβλιογραφίας των διεθνών σχέσεων που ασφυκτιά από το προαναφερθέντα εξεζητημένο κλοιό λογοκρισίας, προπαγάνδας και ιδεολογικοπολιτικού ροκανίσματος της κοινωνίας μας και της δημοκρατίας μας, εγκαινίασα σελίδα στην διεύθυνση http://www.ifestosedu.gr/82GoodBooks.htm όπου αναλύω συνοπτικά τα σημαντικότερα βιβλία διεθνών σχέσεων της διεθνούς και ελληνικής βιβλιογραφίας.

 

Kenneth Waltz

Kenneth Waltz, ’νθρωπος, κράτος, πόλεμος και Θεωρία διεθνούς πολιτικής

Παραθέτω εδώ δύο από τα σημαντικότερα  κείμενα διεθνών σχέσεων, ίσως τα πιο σημαντικά. Περισσότερα δες τε στην σελίδα http://www.ifestosedu.gr/54waltzduo.htm

 

Kenneth N. Waltz, Ο άνθρωπος, το κράτος και ο πόλεμος (Εκδόσεις Ποιότητα www.piotita.gr). Μία θεωρητική ανάλυση Εισαγωγή για την Ελληνική έκδοση: Ηλίας Κουσκουβέλης

 

Ποια είναι τα κυριότερα αίτια του πολέμου; Ο Κ. Waltz ερευνά σε βάθος τις ιδέες που έχουν διατυπώσει διάφοροι διανοητές σε όλη την ιστορία του δυτικού πολιτισμού, προκειμένου να εξηγήσουν τους λόγους για τις συγκρούσεις μεταξύ των ανθρώπων καθώς και τις σχετικές προτάσεις που διατύπωσαν για την επίτευξη της ειρήνης. Ο Waltz δείχνει ότι τα υφιστάμενα γνωστικά κεκτημένα μπορούν να συνεισφέρουν στην κατανόηση των σύγχρονων διεθνών σχέσεων. Οι θεωρίες που διατύπωσαν άνθρωποι όπως ο ’γιος Αυγουστίνος, ο Hobbes, ο Kant, ο Rousseau και ο Spinoza καθώς και οι απόψεις των φιλελεύθερων, των σοσιαλιστών και των συμπεριφοριστών επιστημόνων υποβάλλονται σε κριτική ανάλυση.

«Σε αυτή τη στοχαστική έρευνα στις απόψεις της κλασικής πολιτικής θεωρίας σχετικά με τη φύση και τα αίτια του πολέμου, ο Καθηγητής Waltz ακολουθεί τρία βασικά θέματα ή αλλιώς εικόνες: ο πόλεμος ως συνέπεια της φύσης και της συμπεριφοράς του ανθρώπου, ως αποτέλεσμα της εσωτερικής οργάνωσης των κρατών και ως προϊόν της διεθνούς αναρχίας».
Foreign Affairs

«Ευτυχώς που ο Καθηγητής Waltz δεν είναι απλώς εκπαιδευμένος στην πολιτική θεωρία, αλλά συνάμα είναι και ικανός μελετητής της διεθνούς πολιτικής που κατέχει τη σύγχρονη βιβλιογραφία και τα ανεπεξέργαστα δεδομένα του αντικειμένου. Έτσι, έχει τη διανοητική ικανότητα να αναλύσει τις συνεισφορές των πολιτικών φιλοσόφων και επίσης να αποτιμήσει το πόσο σχετικές και πόσο επαρκείς είναι για την κατανόηση του πραγματικού κόσμου της διεθνούς πολιτικής».
American Political Science Review

 

Kenneth N. Waltz
Ο άνθρωπος, το κράτος και ο πόλεμος. Μία θεωρητική ανάλυση

Εισαγωγή για την ελληνική έκδοση: Ηλίας Κουσκουβέλης
Προλεγόμενα του William T. R. Fox
Πρόλογος

Κεφάλαιο 1
Εισαγωγή

Κεφάλαιο 2
Η πρώτη εικόνα: Διεθνείς συγκρούσεις και ανθρώπινη συμπεριφορά
2.1. Κριτική αποτίμηση
2.2. Συμπέρασμα

Κεφάλαιο 3
Μερικές συνέπειες της πρώτης εικόνας: Οι συμπεριφορικές επιστήμες και η μείωση της διακρατικής βίας
3.1. Συμπέρασμα

Κεφάλαιο 4
Η δεύτερη εικόνα: Διεθνείς συγκρούσεις και η εσωτερική δομή των κρατών
4.1. Εσωτερική πολιτική: η φιλελεύθερη άποψη
4.2. Διεθνείς σχέσεις: η φιλελεύθερη άποψη
4.3. Δυσκολίες στην πράξη
4.4. Αστοχίες στη θεωρία
4.5. Συμπέρασμα

Κεφάλαιο 5
Μερικές συνέπειες της δεύτερης εικόνας: Ο διεθνής σοσιαλισμός και η έλευση του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου
5.1. Τα σοσιαλιστικά κόμματα στην περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου
5.2. Η προσαρμογή της θεωρίας στα γεγονότα: Lenin
5.3. Η προσαρμογή της θεωρίας στα γεγονότα: οι ρεβιζιονιστές
5.4. Συμπέρασμα

Κεφάλαιο 6
Η τρίτη εικόνα: Διεθνείς συγκρούσεις και διεθνής αναρχία
6.1. Jean Jacques Rousseau
6.2. Από τη φύση στο κράτος
6.3. Το κράτος μεταξύ κρατών
6.4. Συμπέρασμα

Κεφάλαιο 7
Μερικές συνέπειες της τρίτης εικόνας: Παραδείγματα από τα οικονομικά, την πολιτική και την ιστορία
7.1. Εθνικοί δασμοί και διεθνές εμπόριο
7.2. Η ισορροπία ισχύος στη διεθνή πολιτική
7.3. Ιστορικές εμφανίσεις της τρίτης εικόνας

Κεφάλαιο 8
Συμπέρασμα
8.1. Η πρώτη και η δεύτερη εικόνα σε σχέση με την τρίτη

Βιβλιογραφία
Ευρετήριο επιστημονικών όρων, εννοιών και ονομάτων

Αγγλικό ευρετήριο

 

Kenneth N. Waltz, Θεωρία διεθνούς πολιτικής (Εκδόσεις Ποιότητα www.piotita.gr) Εισαγωγή για την ελληνική έκδοση: Αθανάσιος Πλατιάς

 

Οι βασικές αρχές που αναλύονται στο έργο του Kenneth N. Waltz είναι συνοπτικά οι εξής:

 

 Δεκέμβριος 2010

 

 --------------------------

Kenneth N. Waltz
Θεωρία διεθνούς πολιτικής

Εισαγωγή για την ελληνική έκδοση: Αθανάσιος Πλατιάς

Κεφάλαιο 1                 Νόμοι και θεωρίες

Κεφάλαιο 2                 Αναγωγικές θεωρίες

Κεφάλαιο 3                 Συστημικές προσεγγίσεις και θεωρίες

Κεφάλαιο 4                 Αναγωγικές και συστημικές θεωρίες

Κεφάλαιο 5                 Πολιτικές δομές

Κεφάλαιο 6                 ’ναρχες τάξεις και ισορροπίες ισχύος

Κεφάλαιο 7                 Δομικά αίτια και οικονομικά αποτελέσματα

Κεφάλαιο 8                 Δομικά αίτια και στρατιωτικά αποτελέσματα

Κεφάλαιο 9                 Η διαχείριση των διεθνών υποθέσεων

Παράρτημα

Βιβλιογραφία

Ευρετήριο

 

---------------------------------------------------

Εισαγωγή: Διακεκριμένοι και σημαίνοντες στοχαστές και η επιστημονική μελέτη των διεθνών σχέσεων - Βασική αιτιολόγηση

Η σελίδα αυτή σκοπό έχει να αναφέρει συντομογραφικά τα βιβλία εκείνα που αναλύουν τις διεθνείς σχέσεις και που κατά τον γράφοντα αξίζει τον κόπο να διαβαστούν από όσους ενδιαφέρονται να κατανοήσουν το διεθνές σύστημα. Ο άνθρωποι άγονται και φέρονται από ανεδαφικές δοξασίες, ιδεολογίες, διεθνισμούς, κοσμοπολιτισμούς, εξωπραγματικές οικουμενικίστικες κοσμοθεωρίες, συνομωσιολογίες, φαντασίες, ιδεολογήματα και κυρίως από προπαγανδιστικές αναλύσεις εφήμερης και μηδαμινής αξίας. Ο πολίτης κάθε κράτους, εν τούτοις, επιθυμεί να έχει άποψη για την διεθνή πολιτική. Το ζητούμενο είναι ο ενδιαφερόμενος να απαλλαγεί από τέτοια φορτία για να κατανοηθούν οι βαθύτερες διαμορφωτικές δυνάμεις του ιστορικού γίγνεσθαι, τα κύρια χαρακτηριστικά και η φυσιογνωμία του διεθνούς συστήματος. Κάτι τέτοιο ούτε ανέφικτο είναι ούτε δύσκολο. Θα πρόσθετα ότι ο μέσος άνθρωπος δεν χρειάζεται διεθνολόγους για να κατανοήσει τι είναι η πατρίδα του, ποια είναι η μορφή του κόσμου και ποιοι είναι οι εκάστοτε "εχθροί" ή "φίλοι". Συχνά όμως γίνεται δέκτης γνωμών ή προπαγάνδας που προκαλούν σύγχυση και αποπροσανατολισμό. Γι' αυτό, αν κάποιος ενδιαφέρεται να έχει απλή, εύπεπτη, αξιόπιστη-έγκυρη, βάσιμα επιστημονική και αληθή ανάλυση, είναι αναγκαίο να ανατρέξει σε κάποια σημαντικά κείμενα που αναλύουν τις διεθνείς σχέσεις με εγκυρότητα και αξιολογική ελευθερία. Δεν είναι πολλά. Εκτιμώ δύο περίπου δεκάδες ή και λιγότερα. Θα τον βοηθήσουν να κατανοήσει τις οντολογικά θεμελιωμένες ανθρωπολογικές δομές του κόσμου, τις τις απορρέουσες συμπεριφορές και τις απορρέΤο πολιτικό και ο άνθρωποςουσες εθνικές κρατικές δομές. Κυρίως, όμως, θα του δώσουν άφθονες πληροφορίες και ερμηνείες για να κατανοήσει τα αίτια πολέμου. Τα αίτια δηλαδή στα οποία οφείλονται όσα κανείς βλέπει καθημερινά στην τηλεόραση, τις ηγεμονικές συμπεριφορές, τις απειλές κατά της πατρίδας του, να κατανοήσει εν ολίγοις γιατί δεν εφαρμόζεται πλήρως το διεθνές δίκαιο και γιατί όσοι του πουλούν ψεύτικα λόγια για μελλοντικούς ανθόσπαρτους βίους ή για επερχόμενες παγκοσμιοποιήσεις και ενοποιήσεις του πλανήτη είναι περίπου απατεώνες του πνεύματος, ψευδολόγοι και τσαρλατάνοι. ’ποψή μου ότι η άγνοια αυτή καθεαυτή είναι αίτιο πολέμου. Σίγουρα είναι αίτιο λαθών στην διπλωματία μιας χώρας που οι πολίτες έχουν συμφέρον και καθήκον να πιέζουν τους ηγέτες να αποφεύγουν. Στο δυσχερές διεθνές περιβάλλον υπάρχει μια πολυτέλεια που δεν μπορεί κανείς να την στερηθεί: Ορθολογιστική κατανόηση των διεθνών σχέσεων. Ομολογώ ότι στην Ελλάδα υπάρχει μεγάλο έλλειμμα ορθολογιστικής και βάσιμης ανάλυσης των διεθνών σχέσεων. Σε επερχόμενα κείμενά μου θα προσπαθήσω να θεμελιώσω κάποια πράγματα και να τα εντάξω περιπτωσιολογικά στην ελληνική πραγματικότητα. παραθέτω μερικές πληροφορίες για βιβλία που θεωρώ ότι περιέχουν αναγκαία και μη εξαιρετέα γνώση. Αν κανείς δεν έχει χρόνο να διαβάσει πολλά βιβλία μπορεί να διαβάσει τουλάχιστον δύο. Τον Πελοποννησιακό Πόλεμο του Θουκυδίδη και τον John Mearsheimer, στο τελευταίο του έργο Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων (Για αμφότερα βλ. πιο κάτω). Στο βιβλίο μου Οι διεθνείς σχέσεις ως αντικείμενο επιστημονικής μελέτης διεθνών σχέσεων, διαδρομή, αντικείμενο, περιεχόμενο και γνωσιολογικό υπόβαθρο έκρινα σκόπιμο να αφιερώσω εκτενή ενότητα του 7ου κεφαλαίου για να εξηγήσω ότι μερικά κείμενα που μπορούν να μετρηθούν στα δάκτυλα του ενός χεριού αποτελούν κορυφαία και ανεπανάληπτα στοχαστικά δημιουργήματα. Το υπέρτερο όλων είναι ο Πελοποννησιακός Πόλεμος του Θουκυδίδη. Μερικά μεταφράστηκαν στα ελληνικά (συχνά με δική μου επιμέλεια και/ή άλλων ελλήνων διεθνολόγων). Μερικά άλλα ετοιμάζονται και θα δημοσιευτούν τα επόμενα χρόνια. Ο λόγος που συμπεριέλαβα την σχετική ενότητα στο προαναφερθέν βιβλίο οφείλεται στην κατασταλαγμένη πλέον πεποίθησή μου ότι οι κοινωνικές επιστήμες εν γένει με κύριο εκπρόσωπο τις διεθνείς σχέσεις διολισθαίνουν ολοένα και περισσότερο σε θεωρήματα, ιδεολογήματα, προπαγάνδες, επιστρατεύσεις και υπονομεύσεις των οντολογικά θεμελιωμένων κοινωνιών. Δεν είμαι μακριά από το να υποστηρίξω ότι οι κοινωνικές επιστήμες πανεπιστημιακού επιπέδου διολισθαίνουν στον παρασιτισμό και σε εξωπολιτικές δραστηριότητες που ροκανίζουν φυσιολογική ανθρωπολογική διαμόρφωση των κοινωνιών. Αν αυτό αληθεύει είναι αναγκαίο να αναδειχθούν εκείνα τα κείμενα των οποίων η αξία είναι αναλλοίωτη στον χρόνο. Αυτό γιατί οι πολιτικές, διπλωματικές και στρατιωτικές ηγεσίες, καθώς και κάθε ενδιαφερόμενος πολίτης, απαιτείται να έχουν πρόσβαση σε έγκυρα κείμενα που θα τους βοηθήσουν να κατανοήσουν το διεθνές σύστημα.(Ακολουθεί τροποποιημένο απόσπασμα από το βιβλίο Οι διεθνείς σχέσεις ως αντικείμενο επιστημονικής μελέτης διεθνών σχέσεων, διαδρομή, αντικείμενο, περιεχόμενο και γνωσιολογικό υπόβαθρο).

    Όταν ένας αναγνώστης παίρνει στα χέρια του ένα βιβλίο διεθνών σχέσεων δεν γνωρίζει το γεγονός ότι η επιστημονική μελέτη των διεθνών σχέσεων είναι η εξαίρεση και τα προπαγανδιστικά κείμενα ή τα κείμενα έκφρασης γνωμών είναι ο κανόνας. Παραδόξως αυτό είναι αναμενόμενο. Στο παρελθόν την εξωτερική πολιτική διαχειρίζονταν οι ηγέτες και μόλις πολύ πρόσφατα, μετά το 1939 και την δημοσίευση του βιβλίου του Edward H. Carr, άρχισε μια πιο συστηματική μελέτη των πολιτικών όψεων του διεθνούς συστήματος. Μετά την Συνθήκη της Βεστφαλίας που θεωρείται η αφετηρία του σύγχρονου διακρατικού συστήματος μέχρι και την έκδοση του βιβλίου αυτού είχαμε διαχείριση των ζητημάτων διεθνούς πολιτικής από τους πρέσβεις και τους πολιτικούς αρχηγούς και μελέτες νομικών διεθνολόγων που περιέγραφαν τις αναδυόμενες αρχές του διεθνούς δικαίου. Η είσοδος των ακαδημαϊκών σπουδών στο προσκήνιο των συζητήσεων δεν ήταν επιτυχής. Δεν θα επεκταθώ γιατί αυτά καλύπτονται εκτενέστατα στο προαναφερθέν βιβλίο μου. Αναφέρω μόνο τους κύριους λόγους. Πρώτον, οι υπηρεσίες των ισχυρών κρατών κατανόησαν πολύ έγκαιρα ότι ένας διανοούμενος που εμφανίζεται ως ειδήμων στην απόμακρη για τον μέσο πολίτη διεθνή πολιτική έχει την δυνατότητα να μεταμφιέσει προπαγανδιστικές θέσεις και να καταστεί εργαλείο της διπλωματίας του. Δεύτερον, η συζήτηση ενεπλάκη στις ιδεολογικές συγκρούσεις και κυρίως στην εισροή διεθνιστικών και κοσμοπολίτικων ιδεών που αντικρούουν την μόνη ανάλυση διεθνών σχέσεων που μπορεί να είναι αληθής, δηλαδή, την ανάλυση του κρατοκεντρικού συστήματος, των αιτιών πολέμου και των πολιτικών όψεων του διεθνούς δικαίου, των διεθνών θεσμών και της διεθνούς διακυβέρνησης. Είναι ένα πράγμα αυτό και άλλο να προσπαθείς να ενώσεις το διεθνές σύστημα στην βάση ιδεολογικών θέσεων. Η μελέτη αυτών των θέσεων, βεβαίως, απαιτείται να ενσωματώνεται στην ανάλυση ως εισροές που επιχειρούν να καταστρέψουν το διεθνές σύστημα. Τρίτον, η ανάλυση του φαινομένου της ισχύος στις σχέσεις αδύναμων - ισχυρών κρατών ή μεταξύ ισοδύναμων δεν είναι μια απλή υπόθεση γιατί απαιτείται να ενταχθεί αφενός στην προβληματική της απουσίας παγκόσμιας κυβέρνησης και παγκόσμιας κοινωνίας και αφετέρου να ερμηνεύσει τον τρόπο που η επηρεάζεται η διακρατική συμπεριφορά λόγω αιτιών πολέμου που καθιστούν την κρατική δύναμη την ύστατη εγγύηση της ευημερίας και της ελευθερίας των πολιτών ενός κράτους. Τέταρτον, οι προσπάθειες να αναπτυχθεί επιστημονική μελέτη των διεθνών σχέσεων δεν έχει μόνο διαφθαρεί λόγο ιδεολογικών εισροών αλλά και λόγω εισβολής άλλων επιστημόνων οι οποίοι αν και αξιώνουν να εκφράσουν κρίσεις για την διεθνή πολιτική από την δική τους οπτική γωνία δεν κατέχουν το επιστητό των διεθνών σχέσεων ή βυθίζονται σε ένα από τα πολλά προπαγανδιστικά ή ιδεολογικά κείμενα. Τέλος αλλά όχι το τελευταίο που θα μπορούσε να ειπωθεί, για τον μη υποψιασμένο η διεθνής πολιτική είναι μόνο εικόνες, συχνά αντιλήψεις από αποπροσανατολιστικές προπαγανδιστικές θέσεις και ακόμη συχνότερα ένα άγνωστο τοπίο μιας και δεν έχει επαρκή και σίγουρα καθόλου ακριβή πληροφόρηση. Ένα ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα που αφορά την Ελλάδα, είναι ότι στις μικρές, αδύναμες και εξαρτημένες χώρες δεν υπάρχει κουλτούρα γνώσης του διεθνούς συστήματος και αν υπάρχει συχνά είναι αποπροσανατολιστική μιας και ισχυρότερα κράτη την χρησιμοποιούν ως εργαλείο μαλακής ισχύος της στρατηγικής τους. Κυριαρχούν επίσης δημοσιογραφικού χαρακτήρα βιβλιοκριτικές, ανοίκειες προσωπικές επιθέσεις, δολοφονικά υπονοούμενα σε παραπομπές που δεν ανταποκρίνονται στο πνεύμα και το γράμμα των επιχειρημάτων του γράφοντος, παραπολιτικά σχόλια στις εφημερίδες, αποκλεισμοί και άλλες επιστημονικά αλήτικες συμπεριφορές που δεν αξίζει να επεκταθούμε. Αυτά και άλλα προβλήματα, εξάλλου, δεν μπορεί παρά να επηρεάζουν τις προσπάθειες αναπτύξεως τμημάτων διεθνών σχέσεων στα πανεπιστήμια. Για να υπάρχει επιστήμη πρέπει να υπάρχει θεωρία, δηλαδή, σώμα επαληθευμένων προτάσεων που ερμηνεύουν σωστά τα πνευματικά και αισθητά φαινόμενα που επηρεάζουν το διεθνές σύστημα. Αν βεβαίως δεν υπήρχαν αίτια πολέμου το ζήτημα θα ήταν μάλλον εύκολο και η θεωρία διεθνών σχέσεων θα ήταν η θεωρία του διεθνούς δικαίου. Η αναζήτηση των αιτίων και αιτιατών με επαληθευμένο και όχι φαντασιόπληκτο ή ιδεολογικοποιημένο τρόπο δεν ήταν, τελικά, μια ευθύγραμμη υπόθεση. Τελικά υπάρχουν περισσότερο συγγραφείς παρά θεωρία. Αν υπάρχουν κάποιες νησίδες θεωρίες είναι αυτές συγγραφέων που κτίζουν στην μεγάλη και ανεξάντλητη δεξαμενή διεθνολογικού επιστητού που δημιούργησε ο Θουκυδίδης. Είναι οι συγγραφείς της Ρεαλιστικής Θεωρίας όταν κτίζουν συμβατά με αυτό το θεμελιώδες υπόβαθρο γνώσης. Δεν είναι τυχαίο το ότι μερικές αξιοπρεπείς ταξινομήσεις των διεθνολογικών «σχολών σκέψης» (για παράδειγμα, οι Dougherty and Pfaltzgraff 1992) δομούν πολλά κεφάλαια των εισαγωγικών τους κειμένων διεθνών σχέσεων όχι τόσο στη βάση των θεωριών, αλλά στη βάση μερικών συγγραφέων. Πολλά άλλα εισαγωγικά κείμενα κάνουν κάτι άλλο πολύ πιο ορθολογιστικό, περιορίζονται στη χωρίς σχόλια παράθεση δοκιμίων στοχαστών που εκτιμάται ότι επηρέασαν τη διεθνολογική σκέψη στην ιστορική διαχρονία. Εδώ λοιπόν θα επιχειρήσουμε να πληροφορήσουμε τον αναγνώστη για τα ελάχιστα κείμενα τα οποία αξίζει να διαβάσει ούτως να ώστε να έχει καΤο πολιτικό και ο άνθρωποςθαρή, σωστή και ιδεολογικά ανεπηρέαστη γνώση. Βασικά, τα βιβλία που παραθέτω εδώ, αν γνώριζαν οι κοινωνίες πως επαρκούν για να καταλάβει κανείς πλήρως τις διεθνείς σχέσεις δεν θα σπαταλούσαν τεράστια ποσά δημιουργίας πανεπιστημιακών σπουδών που διολισθαίνουν ολοένα και περισσότερο στο βούρκο της προπαγάνδας και των ιδεολογικοπολιτικών επιστρατεύσεων, διακρατικών και άλλων. Εκτιμώ και σύντομα θα το εξηγήσω ευρύτερα, ότι τα τμήματα διεθνών σχέσεων, μετατρέπονται σε βιομηχανίες προπαγάνδας, γνωμών, ιδεολογικοπολιτικής προπαγάνδας και ακόμη συχνότερα φαντασιόπληκτων ιδεών όπως οι επονομαζόμενοι κριτικοί κονστρουκτιβιστές.  Η γνωσιολογική αποκρυστάλλωση που ακολουθεί αποσκοπεί όχι στο να υποτιμήσει την επιστημονική συνεισφορά πολλών άλλων στοχαστών, αλλά στην επισήμανση του γεγονότος ότι ελάχιστοι είναι εκείνοι οι οποίοι χωρίς στοχαστικές αμφιταλαντεύσεις και χωρίς επιστημονικά σφάλματα εστίασαν την ανάλυσή τους με τρόπο που είναι συμβατός με την οντολογικά θεμελιωμένη κοσμοθεωρητική και ηθικοκανονιστική θεμελίωση του εθνικού-κρατικού συστήματος όπως αναπτύχθηκε και διαμορφώθηκε τους Νέους Χρόνους. Οι στοχαστές που σχολιάζονται πιο κάτω, μεταξύ άλλων, κατανόησαν και ερμήνευσαν το γεγονός και τη σημασία ύπαρξης των αιτίων πολέμου ως παρεμβαλλόμενων μεταβλητών μεταξύ του υπαρκτού διακρατικού συστήματος και της ειρήνης-σταθερότητας. Πιο σύγχρονοι διερεύνησαν επίσης τα διλήμματα και τα προβλήματα ενός βιώσιμου διεθνούς κανονιστικού συστήματος με απόληξη ένα σύστημα συλλογικής ασφάλειας που θα μπορούσε να διασφαλίσει τη συλλογική ελευθερία-κυριαρχία των κρατών κατά των επαναστατικών-διεθνιστικών και/ή ηγεμονικών-αναθεωρητικών δυνάμεων. Θεμελιώδεις αρχές ενός κανονιστικού συστήματος δεν μπορεί να είναι άλλες από τις θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου περί μη επέμβασης, διακρατικής ισοτιμίας και εσωτερικής αυτοδιάθεσης. Αν και αυτές οι αρχές, υποστηρίχτηκε στην παρούσα ανάλυση, δεν εφαρμόζονται πλήρως λόγω των αιτίων πολέμου, παραμένει το γεγονός πως έχουν βαθιές ρίζες στην οντολογική διαμόρφωση του εθνικού-κρατικού συστήματος. Πιο συγκεκριμένα, αποτελούν προεκτάσεις της αξίωσης συλλογικής ελευθερίας-κυριαρχίας και της Υπαρκτικής ετερότητας των διακριτών κοινωνιών. Ανεξαρτήτως νομικών ή άλλων ερμηνειών, η αξίωση συλλογικής κυριαρχίας απαιτεί μη επέμβαση, άσκηση του δικαιώματος της εσωτερικής αυτοδιάθεσης και διακρατική ισοτιμία. Κατά συνέπεια, είναι σύμφυτες με το σύστημα, όπως είναι υπαρκτικά αντίθετες με κάθε διεθνιστική-επαναστατική, κοσμοπολίτικη και ηγεμονική αξίωση διεθνούς εξομοίωσης. Τέλος, σημειώνεται ότι η κυκλοφορία των σημαντικότερων ξενόγλωσσων βιβλίων διεθνών σχέσεων στα ελληνικά δεν έγινε τυχαία. Είναι δύσκολα βιβλία τα οποία οι εκδότες, ενδεχομένως από εμπορική άποψη δικαιολογημένα, είναι διστακτικοί. Πριν ενάμιση δεκαετία περίπου, μερικοί νεοεισερχόμενοι ακαδημαϊκοί σκεφτήκαμε ότι θα πρέπει να μεριμνήσουμε για μετάφραση των κυριοτέρων. Τα ονόματά μας συνήθως φαίνονται στις επιμέλειες και στην δημιουργία επιστημονικών ευρετηρίων. Τελικά δύο κλασικά κείμενα τα οποίων η έκθεση αποδείχτηκε βραδύκαυστη, εκδίδονται και αυτά σε ένα περίπου χρόνο. Είναι το μνημειώδες έργο του Hans Morgenthau, Politics Among Nations και το βιβλίο σταθμός του Kenneth Waltz International Politics (ετοιμάζονται από τις Εκδόσεις Ποιότητα - www.piotita.gr ). Έτσι, σύντομα, θα έχουμε στα ελληνικά σχεδόν όλα τα κορυφαία κείμενα της μεταπολεμικής διεθνούς βιβλιογραφίας: Carr, Morgenthau, Waltz, Gilpin, Bull, Wight, Watson, Mearsheimer. Γύρω από αυτά, εξάλλου, περιστρέφονται σχεδόν όλα τα άλλα. Είναι η πρωτογενής, κλασική και θεμελιώδης γνώση που κτίζει πάνω στο Θουκυδίδειο επιστημονικό Παράδειγμα.

Θουκυδίδης: Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος

[υπό συνθήκες κυριαρχίας-διεθνούς αναρχίας] «όσοι διατηρούν την ελευθερία τους το χρωστούν στη δύναμή τους». «το δίκαιο λογαριάζεται όταν υπάρχει ίση δύναμη για την επιβολή του, ενώ όταν αυτό δεν συμβαίνει ο δυνατός κάνει ό,τι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύναμος υποχωρεί και αποδέχεται» (V89)  

Για δοκίμιο που περιέχει περισσότερες πληροφορίες για τον Θουκυδίδη ως διεθνολόγος και βιβλιογραφία βλ. στην παρόντα δικτυακό τόπο στην διεύθυνση Ο Θουκυδίδης και οι σύγχρονες διεθνείς σχέσεις. - http://www.ifestosedu.gr/38Thucydites.htm - Για ένα σύντομο και καλογραμμένο βιβλίο για τον Θουκυδίδη που εστιάζει την προσοχή στις διεθνολογικές διαστάσεις βλ. Perez Zagorin, Θουκυδίδης-Μία πλήρης εισαγωγή για όλους τους αναγνώστες (http://www.piotita.gr/P_Zagorin.htm)

ΘουκυδίδηςΠριν από την αναφορά στους στοχαστές των νεότερων χρόνων, προτάσσεται το σημαντικότερο κείμενο διεθνών σχέσεων, δηλαδή Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος. Πρόσφερε αξιολογικά ουδέτερες και θεμελιωμένες εκτιμήσεις για τα διλήμματα, τα προβλήματα και εν γένει τα αίτια πολέμου σ’ ένα διακρατικό σύστημα όπου η αξίωση συλλογικής ελευθερίας και ανεξαρτησίας-κυριαρχίας προκαλεί διεθνή αναρχία, ηθικοκανονιστικό και δικαιακό κατακερματισμό και έλλειμμα κοινωνικοπολιτικών ελέγχων και εξισορροπήσεων. Ο Θουκυδίδης με μοναδική δεξιοτεχνία αφήνει τα συμπεράσματα στον αναγνώστη, που εξωθείται σε γόνιμο και πρακτικά χρήσιμο προβληματισμό. Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί το γνωσιοθεωρητικό υπόβαθρο όλων των έγκυρων, σοβαρών και αξιόπιστων αναλύσεων διεθνών σχέσεων και οι παραδοχές του, όπως αποκρυσταλλώνονται από τις παρατηρήσεις για τη μορφή, τον χαρακτήρα και τις λειτουργίες του κλασικού συστήματος πόλεων, συνιστούν τις θεμελιώδεις παραδοχές του Παραδοσιακού Παραδείγματος των διεθνών σχέσεων (βλ. περαιτέρω σχόλια στο 30 χρόνια ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Ισχύς και δίκαιο στην διεθνή πολιτική- ελληνική εξωτερική πολιτική 1974-2004). Η ανάλυσή του για τα αίτια πολέμου θεωρείται μοναδική και ανεπανάληπτη πηγή θεωρητικού προβληματισμού του διεθνούς συστήματος όπως εξελίσσεται και αναπτύσσεται τα νεότερα χρόνια. 

Η ανάλυση του Θουκυδίδη είναι υποδειγματική και παραδειγματική. Μια διαυγής εικόνα ενός διεθνούς φαινομένου και μια πολύπλευρη διερεύνηση και αξιολόγησή του με τρόπο που επιτρέπει αντικειμενικές εκτιμήσεις απαιτεί όχι μόνο επιστημονική ουδετερότητα, αλλά και μια –ασφαλώς όχι αυθαίρετη– αφαίρεση από τους συλλογισμούς όλων των περιττών και δευτερευόντων ζητημάτων που προκαλούν στοχαστική συμφόρηση, αποπροσανατολίζουν τον αναγνώστη και υποτιμούν ή υπερτιμούν τη σημασία του. Αν σταθούμε στη Jacqueline de Romilly, (Ιστορία και Λόγος στον Θουκυδίδη 1988) και στην αριστουργηματική αποτίμηση του έργου και της μεθόδου του Θουκυδίδη, σημειώνει πως αυτό το θεμελιώδες έργο, που «με τόσο συγκινητικό τρόπο τείνει στην απόλυτη αντικειμενικότητα του ερευνητή» (σ. 15), οφείλει τη μεγάλη αξία του στο γεγονός πως κατόρθωσε «να θέσει την πιο αυστηρή αντικειμενικότητα στην υπηρεσία μιας εντονότατα προσωπικής δημιουργίας» (βλ. σ. 15). Αυτό επιτυγχάνεται, μεταξύ άλλων, επειδή βλέπει τη λεπτομέρεια σε συνάρτηση με το σύνολο (βλ. σ. 43), παραθέτει και αξιολογεί μόνο εκείνες τις πληροφορίες που αναφέρονται σε κάποιο σημαντικό σκοπό (βλ. σ. 48), εξετάζει ό,τι έχει γνώρισμα καθολικό (βλ. σ. 49), παραθέτει «προθέσεις» ή «γνώμες» διαχρονικής αξίας και ανεξάρτητων των ατομικών περιπτώσεων (βλ. σ. 50) και εστιάζει την προσοχή με αυστηρή ακρίβεια επί της ουσίας και με τρόπο που μας επιτρέπει «να εντοπίσουμε κάτω από τις επιμέρους πράξεις την ύπαρξη τάσεων, αιτίων και λογικών αλληλουχιών, που είναι ολοένα και πιο βαθιές και μακρινές, που η αληθοφάνειά τους παίρνει έτσι έναν χαρακτήρα πιο γενικό», πιο ανεξάρτητο από τις περιστάσεις και τα πρόσωπα: αυτές οι αλληλουχίες επαναλαμβάνονται τόσο περισσότερο όσο πιο αυστηρά έχουν αναχθεί στο ουσιώδες» (σ. 52). Συνολικά, το μεγάλο στοχαστικό επίτευγμα του Θουκυδίδη, που το καθιστά, σύμφωνα με όλους τους σοβαρούς και αξιόπιστους διεθνολόγους αλλά και τους πολιτικούς ηγέτες, το θεμελιώδες κείμενο στην αιχμή των συζητήσεων του 21ου αιώνα, οφείλεται ακριβώς στο γεγονός πως δεν προσπαθούσε να ορίσει την αλήθεια παρά μόνο να ανιχνεύσει τις εναλλακτικές εκδοχές της υπό το πρίσμα του αναρίθμητου πλήθους διλημμάτων και ανθρώπινων καταστάσεων, ενώ ταυτόχρονα ο ίδιος –τουλάχιστον στο ανθρωπίνως δυνατό επίπεδο– κατόρθωσε να αγγίξει υψηλές βαθμίδες αξιολογικής ουδετερότητας, απαλλάσσοντας τους συλλογισμούς του από προσωπικές ηθικοκανονιστικές σκέψεις. Εάν σταθούμε στην πολυσυζητημένη και τόσο παρεξηγημένη φράση του Θουκυδίδη όταν γράφει πως στις διεθνείς σχέσεις «το δίκαιο λογαριάζεται όταν υπάρχει ίση δύναμη για την επιβολή του, ενώ όταν αυτό δεν συμβαίνει ο δυνατός κάνει ό,τι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύναμος υποχωρεί και αποδέχεται» (V89) αποτελεί μια αξιολογικά ουδέτερη περιγραφή των διλημμάτων και των προβλημάτων του άναρχου διεθνούς συστήματος, από το οποίο απουσιάζει (φυσιολογικά, αφού τα κράτη αξιώνουν πολιτική κυριαρχία-Εθνική Ανεξαρτησία) μια διεθνής εξουσία και όπου η ισχύς δεν ελέγχεται από κοινωνικά προσδιορισμένους σκοπούς (φυσιολογικά, αφού δεν υπάρχει μία διεθνής κοινωνία, αλλά πολλές κοινωνίες, γεγονός που καθιστά εξαιρετικά δύσκολο ή ανέφικτο να υπάρξουν παγκόσμιοι σκοποί κοινωνικά προσδιορισμένοι). Το ιστορικό ζητούμενο μετά από αυτή τη μοναδικής ακρίβειας και αξιολογικά ουδέτερη περιγραφή του άναρχου διεθνούς συστήματος που μας κληροδότησε ο Θουκυδίδης είναι ο έλεγχος της ηγεμονικής ισχύος και των αναδιανεμητικών της συνεπειών στο διεθνές επίπεδο, αίτια πολέμου που αναλύονται με πληρότητα στον Πελοποννησιακό Πόλεμο.

Ως γενική παρατήρηση για το σύστημα των κοινών θεσμών της κλασικής περιόδου θα μπορούσε να ειπωθεί πως όσο πιο αδύναμος ήταν ένας διεθνής θεσμός τόσο περισσότερο εξυπηρετούσε τις συναλλαγές μεταξύ των Πόλεων υπό συνθήκες σεβασμού της κυριαρχίας των άλλων. Αντίστροφα, η ενίσχυση των θεσμών με πρόνοιες που παραβίαζαν την αρχή της ανεξαρτησίας οδηγούσε είτε στη μετατροπή τους σε μέσο ηγεμονίας (και κατ’ επέκταση αυταρχικής-ηγεμονικής σταθερότητας) είτε στην υποβάθμισή τους επειδή τα υπόλοιπα μέλη διέβλεπαν κίνδυνο διάβρωσής τους από τα ισχυρότερα κράτη και έχαναν το ενδιαφέρον τους γι’ αυτούς. Ο λόγος αυτής της ρευστότητας του ρόλου των διεθνών θεσμών της εποχής και της ευπάθειάς τους στις ανακατανομές ισχύος ήταν, επαναλαμβάνεται, η ύπαρξη των αιτίων πολέμου, χωρίς την εξάλειψη των οποίων ποτέ και κανένας θεσμός δεν θα μπορούσε να έχει διαφορετική τύχη. Με άλλα λόγια, η πολιτική κυριαρχία φέρνει τη συλλογική ελευθερία των κοινωνιών, η οποία όμως προκαλεί διεθνή αναρχία, γεγονός που σημαίνει πως λόγω ύπαρξης αιτίων πολέμου η συλλογική ελευθερία διασφαλίζεται στη βάση της αρχής της αυτοβοήθειας. Δηλαδή επαρκής ισχύς που να διασφαλίζει κατά των αναθεωρητικών απειλών και ελιγμοί σ’ όλο το φάσμα των σχέσεων ισχύος και συμφερόντων με τρόπο που να εξασφαλίζει επαρκή εσωτερική και εξωτερική εξισορρόπηση: υπό συνθήκες κυριαρχίας-διεθνούς αναρχίας «όσοι διατηρούν την ελευθερία τους το χρωστούν στη δύναμή τους» (Θουκυδίδης, V97). Βασικά μόνο η εξάλειψη των αιτίων πολέμου μπορεί να καταστήσει ένα καθεστώς κυριαρχίας-αναρχίας σταθερό, τους διεθνούς θεσμούς αποτελεσματικούς και αξιόπιστους και να διασφαλίσει τη συλλογική ελευθερία.  

 Μακιαβέλι, Κλάουζεβιτς

Στον στίβο της πολιτικής φιλοσοφίας των διεθνών σχέσεων μεταξύ του Θουκυδίδη και του Edward H. Carr παρεμβάλλεται ο ιδιόμορφος Μακιαβέλι. Οι βαθύτατες και συχνά πολύ παρεξηγημένες ή αυθαίρετα ερμηνευμένες παραδοχές του περί τα διεθνή συνήθως αναφέρονται αποσπασματικά ή και εκτός του νοηματικού συστήματος ιδεών του ιταλού στοχαστή. Παρεμβάλλεται επίσης ο Κλάουζεβιτς, του οποίου η ανάλυση του φαινομένου του πολέμου ενέχει βαθύτατες προεκτάσεις στον στίβο της πολιτικής φιλοσοφίας περί τα διεθνή. Δεν είναι τυχαίο το ότι ο John Rawls στο Δίκαιο των Λαών γράφει: «Θα ήταν άδικο για τον Κλάουζεβιτς να μην προσθέσουμε ότι κατά τη δική του άποψη τα συμφέροντα του κράτους μπορούν να περιέχουν οποιουδήποτε είδους ρυθμιστικούς ηθικούς στόχους και κατά συνέπεια οι στόχοι του πολέμου ίσως είναι να υπερασπίζονται τις δημοκρατικές κοινωνίες ενάντια στα τυραννικά καθεστώτα» (2002, σ. 53, υποσημ. 21). Το γεγονός πως ο Κλάουζεβιτς και όσοι τον ανέλυσαν αξιολογικά ουδέτερα έτυχαν άδικων και άθλιων επιθέσεων, αφού προηγουμένως αντιδεοντολογικά τους ταύτισαν με την επιθετική χρήση της ισχύος, αποτελεί και τον δείκτη της εξαθλίωσης των διεθνολογικών σπουδών. Ασφαλώς δεν αναφερόμαστε –διαφορετικά δεν θα το μνημονεύαμε– στη διεθνολογική τσαρλατανιά, αλλά σε ακαδημαϊκούς που επιβάλλεται να είναι προσεκτικοί και συγκρατημένοι στις διατυπώσεις, τα σχόλια και τις εκτιμήσεις για τα έργα άλλων συναδέλφων τους.

Edward H. Carr: Η Εικοσαετής Κρίση 1919-1939: Εισαγωγή στη Μελέτη των Διεθνών Σχέσεων

Με κύριο στόχο τον φιλελεύθερο ιδεαλισμό-ουτοπισμό εκθεμελίωσε στοχαστικά διά παντός την αξιοπιστία του διεθνισμού-κοσμοπολιτισμού ως διεθνοπολιτικής πρότασης θεμελιώνοντας ταυτόχρονα το γεγονός πως ο διεθνισμός και ο κοσμοπολιτισμός πάντοτε αποτελούσαν ιδεολόγημα των (επαναστατικών) ηγεμονικών δυνάμεων. Το ότι  χρόνια μετά την έκδοσή του στα ελληνικά αφιερώθηκε μία μόνο περαστική αναφορά μιας παραγράφου σε  μια εφημερίδα με την απίστευτη παρατήρηση πως πρόκειται για «κάποιο φιλελεύθερο αναλυτή» είναι και ο δείκτης της εξαθλίωσης των βιβλιοκριτικών στην Ελλάδα και του κατά το πλείστον εγκλωβισμού τους σε δημοσιογραφικού χαρακτήρα σχόλια ομοϊδεατών. Αναμφίβολα αποτελεί το σημαντικότερο κείμενο μετά τον Θουκυδίδη, στη βάση του οποίου –κριτικά και/ή εποικοδομητικά– γράφτηκαν τα περισσότερα κείμενα διεθνών σχέσεων της μεταπολεμικής περιόδου. Όπως κατοπτρίζεται στη διεθνή βιβλιογραφία, στο κατώφλι του 21ου αιώνα πολλοί συγγραφείς αισθάνθηκαν την ανάγκη να αποτιμήσουν την εξέλιξη των διεθνών σπουδών με βάση αναφοράς το έργο του Carr. Ο λόγος γι’ αυτό έγκειται στο γεγονός πως συνόψισε τους διεθνολογικούς στοχασμούς με βάσιμο τρόπο που λαμβάνει υπόψη την οντολογικού χαρακτήρα εθνική-κρατική κοσμοθεωρητική και κοινωνικοπολιτική διαμόρφωση του διεθνούς συστήματος. Κατά συνέπεια, ασκεί δριμεία κριτική εναντίον όλων των μορφών ουτοπικής, κοσμοπολίτικης, διεθνιστικής και ηγεμονικής εξομοιωτικής σκέψης. Αναμφίβολα αποτελεί τον θεμελιωτή του Παραδοσιακού Παραδείγματος στη σύγχρονη μορφή του, αν και η καθιέρωση του όρου «πολιτικός ρεαλισμός» χωρίς να διακρίνει τις αξιολογικά ουδέτερες προσεγγίσεις από τις κανονιστικές παρέσυρε μυριάδες αναλυτές σε αναρίθμητα επιστημονικά σφάλματα και θεμελιώδεις συγχύσεις. Στο κεφάλαιο 6 η παρούσα ανάλυση επιχείρησε να ανασυγκροτήσει τον θεωρητικό προβληματισμό ως προς αυτή την πτυχή και να διακρίνει τις επιστημονικές προεκτάσεις του Παραδοσιακού Παραδείγματος από τις ποικίλες ηγεμονικές εκλογικεύσεις της ισχύος στις διεθνείς σχέσεις. Ο Edward H. Carr, υπό το πρίσμα της ιστορίας των διεθνών σχέσεων, πρόσφερε αξιόπιστες ερμηνείες για το (διεθνές) δίκαιο, τον χαρακτήρα των συμφερόντων, την ηθική και την ισχύ στο νεωτερικό διακρατικό σύστημα. Έτσι, πάνω στο στοχαστικό αυτό επίτευγμα οικοδομήθηκε η θεωρία διεθνών σχέσεων τα τελευταία εξήντα χρόνια.   

Hans Morgenthau, Raymond Aron, Kenneth Waltz, Martin Wight, Hedley Bull και Robert Gilpin

Αφού ομολογηθεί προγραμματικά πως η ομαδοποίηση μεγάλων διεθνολόγων όπως οι Morgenthau, Aron, Waltz, Wight, Bull και Gilpin, τα κύρια διεθνολογικά έργα των οποίων αναλύονται σε άλλα σημεία της παρούσης σελίδας, συνιστά ενδεχομένως μεγάλο  στοχαστικό ατόπημα, σημειώνεται ότι αυτοί οι στοχαστές αποτελούν τους θεμελιωτές της θεωρίας διεθνών σχέσεων της μετα-Carr εποχής. Χωρίς τον παραμικρό ενδοιασμό θα προσθέταμε ότι, παρά το γεγονός πως μερικά κείμενα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ενδεχομένως αξιόλογα, η θεωρία διεθνών σχέσεων θα ήταν πιο υγιής αν εξέλειπαν οι αναρίθμητες πολιτικές εκλογικεύσεις που σερβίρονται ως επιστημονικές μελέτες σε ανυποψίαστους αναγνώστες και αν οι ενδιαφερόμενοι για την επιστημονική κατανόηση των διεθνών σχέσεων περιόριζαν τη μελέτη τους στα διεθνολογικά έργα αυτών των στοχαστών. Δεν αναφέρομαι μόνο στα αβάσιμα θεωρήματα ή ιδεολογήματα που κατέκλυσαν τη διεθνολογική βιβλιογραφία, αλλά επίσης και στο γεγονός πως συχνά πυκνά οι «ταξινομητές των σχολών σκέψης» που βασικά στηρίζονται στους παραπάνω στοχαστές αυθαιρετούν σε απελπιστικό βαθμό. Οι Morgenthau, Aron, Waltz, Wight, Bull και Gilpin είναι αναμφίβολα αναλυτές απέραντης ευρυμάθειας, υψηλού επιστημονικού ήθους και απαράμιλλης στοχαστικής εντιμότητας, καθώς επίσης και ακτινοβόλους κύρους και αξιοπιστίας, που τους θωρακίζουν στοχαστικά. Αριστοτέχνες στον στίβο της ιστορικής και γνωσιοθεωρητικής θεμελίωσης και εν πολλοίς αξιολογικά ουδέτεροι, οι στοχαστές αυτοί περιέγραψαν από διαφορετικές αλλά συγκλίνουσες επιστημονικές οπτικές το υπαρκτό διακρατικό σύστημα στο οποίο –τα νεότερα χρόνια– επικράτησαν οι αξιώσεις πολιτικής κυριαρχίας πολλών διακριτών κοινωνιών λόγω ευόδωσης των αντίστοιχων συλλογικών αξιώσεων ελευθερίας. Η ανάδειξη διακριτών ηθικοκανονιστικών συστημάτων, ο κατακερματισμός στις πολιτικά κυρίαρχες πολιτείες της δικαιοσύνης, η αποκέντρωση του δικαίου, της ηθικής και της τάξης, καθώς και η ανάδειξη των αιτίων πολέμου που με πληρότητα είχε ήδη περιγράψει και ερμηνεύσει ο Θουκυδίδης επανέφεραν στο προσκήνιο τα διλήμματα και τα προβλήματα των διακρατικών σχέσεων των νεότερων χρόνων. Αναπτύσσοντας τις θεωρήσεις υπό το πρίσμα της Υπαρκτικής ετερότητας και του γεγονότος της εθνικής-κρατικής κυριαρχίας, οι αναλυτές αυτοί μας βοηθούν να κατανοήσουμε επαρκώς τις παρεμβαλλόμενες μεταβλητές μεταξύ της ειρήνης-σταθερότητας και του υπαρκτού διακρατικού συστήματος. Είναι ευνόητο πως στο ερώτημα κατά πόσο στη διεθνή πολιτική το ρευστό σύστημα ισορροπίας δυνάμεων αναμένεται να αντικατασταθεί σύντομα από ένα αξιόπιστο μη ηγεμονικό σύστημα συλλογικής ασφάλειας και κατά πόσο θα εκλείψουν τα αίτια πολέμου, η απάντησή τους είναι αναμενόμενα απαισιόδοξη. Τέλος, με εξαίρεση τον Martin Wight, που επιχείρησε συσχέτιση –με στοιχειώδη έστω τρόπο– των φιλοσοφικών στοχασμών με τη θεωρία διεθνών σχέσεων, οι προαναφερθέντες αναλυτές δεν προχώρησαν στην καλλιέργεια αυτού που πιο πάνω αναφέραμε ως πολιτική φιλοσοφία των διεθνών σχέσεων, δηλαδή την εμβάθυνση στα διλήμματα και τα προβλήματα που ανακύπτουν λόγω της δομής του σύγχρονου διεθνούς συστήματος. Το ίδιο συμβαίνει και με τις θεωρήσεις  του Θουκυδίδη στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Το Παραδοσιακό Παράδειγμα στο οποίο βάσισαν την ανάλυσή τους αυτοί οι στοχαστές περιγράφει με ακρίβεια τη δομή, τις λειτουργίες, τα προβλήματα  και τα διλήμματα ενός διεθνούς συστήματος που διέπεται από την αξίωση πολιτικής κυριαρχίας των κοινωνιών (και την αναρχία που αποτελεί συμπαραδήλωσή της), αλλά δεν προχωρεί σε ηθική αποτίμηση των διλημμάτων ή σε επεξεργασία ζητημάτων όπως η δικαιοσύνη. Όπως ρητά σημειώνει ο Bull στην ’ναρχη Κοινωνία, η ανάλυσή του αφορά τη διεθνή τάξη και όχι τη διεθνή δικαιοσύνη. Σημείωση: Τα διεθνολογικά βιβλία του Αρόν δεν μεταφράστηκαν στα ελληνικά. Το μεγάλο έργο του του 1962, πληροφορήθηκα χωρίς να το δω ότι υπάρχει σε μετάφραση των Ενόπλων Δυνάμεων που δεν κυκλοφόρησε ευρύτερα. Ο υποφαινόμενος χρησιμοποιεί τις γαλλικές εκδόσεις των έργων του.  

Robert Gilpin, Πόλε΅ος και αλλαγή στη διεθνή πολιτική,

Ιδιαίτερα όσον αφορά το βιβλίο του Robert Gilpin, Πόλε΅ος και αλλαγή στη διεθνή πολιτική, αποτελεί, ενδεχομένως, το σημαντικότερο έργο για τα αίτια πολέμου μετά τον Θουκυδίδη. Το έργο του αποτελεί, ουσιαστικά, αναγωγή του Θουκυδίδη στον σύγχρονο κόσμο με θεμελιώσεις και τεκμηριώσεις για τους αιώνες που διεύρρευσαν από την κλασική εποχή μέχρι τις μέρες μας. Το Πόλε΅ος και Αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική εισάγει τον αναγνώστη σε ΅ια ση΅αντική νέα θεωρία περί διεθνούς πολιτικής αλλαγής – ένα θε΅ατικό πλαίσιο που ΅πορεί να αλλάξει τον τρόπο ΅ε τον οποίο σκεφτό΅αστε για τις διεθνείς σχέσεις. Υποστηρίζοντας ότι η θε΅ελιώδης φύση των διεθνών σχέσεων δεν έχει αλλάξει ανά τους αιώνες, ο Καθηγητής Gilpin χρησι΅οποιεί την ιστορία, την κοινωνιολογία και την οικονο΅ική θεωρία προκει΅ένου να εντοπίσει τις δυνά΅εις που προκαλούν αλλαγή στη διεθνή τάξη. Η ανάλυση επικεντρώνεται στη διαφορετική ΅εγέθυνση της ισχύος στο διεθνές σύστη΅α, και στο αποτέλεσ΅α που έχει αυτός ο διαφορετικός ρυθ΅ός ΅εγέθυνσης. Μια ΅εταβολή στην ισορροπία ισχύος – οικονο΅ική ή στρατιωτική – εξασθενίζει τα θε΅έλια του υφιστά΅ενου συστή΅ατος, επειδή αυτοί που αποκτούν ισχύ αντιλα΅βάνονται τα αυξανό΅ενα οφέλη και το ΅ειού΅ενο κόστος του να αλλάξουν το σύστη΅α. Το αποτέλεσ΅α, υποστηρίζει ο Gilpin, είναι ότι διάφοροι δρώντες επιδιώκουν να ΅εταβάλουν το σύστη΅α ΅έσω εδαφικής, πολιτικής ή οικονο΅ικής επέκτασης ΅έχρις ότου το οριακό κόστος της συνεχιζό΅ενης αλλαγής να υπερβεί τα οριακά οφέλη. Όταν τα κράτη αναπτύξουν την ισχύ που θα τους επιτρέψει να αλλάξουν το σύστη΅α σύ΅φωνα ΅ε τα συ΅φέροντά τους, θα προσπαθήσουν να το κάνουν – είτε ΅ε το να αυξήσουν την οικονο΅ική αποδοτικότητα και να ΅εγιστοποιήσουν το α΅οιβαίο κέρδος, είτε ΅ε το να ανακατανεί΅ουν πλούτο και ισχύ προς όφελός τους. Για εκτενή χρήση των υπέρτατης σημασίας θεωρήσεων του Gilpin βλ. την μονογραφία μου Οι διεθνείς σχέσεις ως αντικείμενο επιστημονικής μελέτης διεθνών σχέσεων, διαδρομή, αντικείμενο, περιεχόμενο και γνωσιολογικό υπόβαθρο  http://www.ifestosedu.gr/7.htm.

Παναγιώτης Κονδύλης,  Χρήστος Γιανναράς

Περαιτέρω σχόλια για τον Παναγιώτη Κονδύλη βρίσκονται στην διεύθυνση Διαβάζοντας- σχολιάζοντας τον Π. Κονδύλη -  και για τις προεκτάσεις της θεωρίας του Χρ. Γιανναρά στις διεθνείς σχέσεις στην μονογραφία μου Οι διεθνείς σχέσεις ως αντικείμενο επιστημονικής μελέτης διεθνών σχέσεων, διαδρομή, αντικείμενο, περιεχόμενο και γνωσιολογικό υπόβαθρο  http://www.ifestosedu.gr/7.htm

Οι Παναγιώτης Κονδύλης και John Rawls είναι οι μόνοι στοχαστές μετά τον Καντ που μίλησαν έγκυρα και αξιόπιστα για τις διεθνείς σχέσεις από τη σκοπιά του πολιτικού φιλοσόφου. Με την προκαταρτική και «ημιτελή» εργασία του Ισχύς και Απόφαση ο Παναγιώτης Κονδύλης είναι ίσως ο μοναδικός στοχαστής που με άψογη επιστημονική εγκυρότητα καταδύθηκε με έγκΤο πολιτικό και ο άνθρωποςυρο και αξιόπιστο τρόπο στην άβυσσο της «κοινωνικοπολιτικής οντολογίας του διεθνούς χώρου». Αντιλήφθηκε όσο κανείς άλλος τη σημασία της Υπαρκτικής ετερότητας αλλά και τις κοχλάζουσες ανθρώπινες δυνάμεις που απολήγουν σε κοσμοθεωρητικές δομές, κοινωνικοπολιτικά οικοδομήματα και ηθικοκανονιστικά εν γένει συστήματα. Επιπλέον, έργα του όπως η Θεωρία του Πολέμου οφείλουν τη μοναδική επιστημονική τους ευρωστία στο γεγονός πως ο ελληνογερμανός στοχαστής είχε ήδη εισέλθει στα μοναχικά στοχαστικά μονοπάτια της κοινωνικής οντολογίας, κάτι που κανείς μέχρι τώρα δεν είχε κάνει, τουλάχιστον με τον δικό του επιστημονικά αξιόπιστο –και γι’ αυτό μοναδικό– τρόπο. Αν και εξαιτίας του πρόωρου θανάτου του παρέμειναν στην αφετηρία ενός μεγάλου στοχαστικού προγράμματος, εκτιμάται πως οι θεωρήσεις κοινωνικοπολιτικής οντολογίας του Παναγιώτη Κονδύλη αποτελούν το αναγκαίο και μη εξαιρετέο υλικό για την ανάπτυξη της κοινωνικοπολιτικής οντολογίας του διεθνούς χώρου. Βασικά, όπως θα έχει προσέξει ο αναγνώστης, πολλές πτυχές της ανάλυσης των κεφαλαίων του παρόντος βιβλίου είναι μια απόπειρα να οικοδομηθούν στοιχεία κοινωνικοπολιτικής οντολογίας των διεθνών σχέσεων βασισμένης στις θεμελιακές θεωρήσεις των Παναγιώτη Κονδύλη και Χρήστου Γιανναρά. Όπως σημειώθηκε ήδη στο 2 κεφάλαιο, επιτυχής κοινωνικοπολιτική συγκρότηση –που σηματοδοτείται με τη δημιουργία μιας βιώσιμης Πολιτειακής δομής– σημαίνει ακριβώς, μεταξύ άλλων, συμψηφισμό πνευματικών παραδοχών, στάσεων ζωής γενικότερα, υλικών συμφερόντων και κατά περίπτωση αναγκών ατομικής και συλλογικής ασφάλειας. Οι ανάλογες θεωρήσεις για τα αίτια της κοινωνικοπολιτικής συγκρότησης στον διεθνή χώρο που θα μπορούσαν να γίνουν είναι άπειρες και θα μπορούσαν να συγκροτήσουν μια προς το παρόν ανύπαρκτη ή ατροφική επιστήμη, την «κοινωνικοπολιτική οντολογία των διεθνών σχέσεων». Ο σημαντικότερος –αν όχι μόνος–  μεγάλος εκπρόσωπός της στη διεθνή βιβλιογραφία, εκτιμούμε, είναι ο Παναγιώτης Κονδύλης, του οποίου το έργο έμεινε ημιτελές λόγω πρόωρης αποχώρησής του από τα εγκόσμια. Εξαιρετικού ενδιαφέροντος θεωρήσεις περιέχουν επίσης πολλά έργα του Χρήστου Γιανναρά (ιδιαίτερα το Γιανναράς 1998), οι οποίες όμως, επειδή ενδεχομένως δεν είναι αυτός ο σκοπός των στοχασμών του συγγραφέα, διατυπώνονται ερήμην του κεκτημένου της επιστημονικής μελέτης των διεθνών σχέσεων. Σε κάθε περίπτωση οι θεωρήσεις κριτικής οντολογίας του Χρήστου Γιανναρά –και ιδιαίτερα οι περί ελευθερίας θεμελιώσεις– είναι, με όρους διεθνούς βιβλιογραφίας, πολύτιμες και μοναδικές[6]. Οι επιθέσεις κατά του Χρήστου Γιανναρά ακόμη και από σπιθαμιαίου αναστήματος κονδυλοφόρους είναι ακόμη ένας δείκτης της παρακμής του επιστημονικού και δημόσιου διαλόγου στην Ελλάδα.

 

John Mearsheimer, Η τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων (Εκδόσεις Ποιότητα www.piotita.gr). Μετάφραση: Κ. Κολιόπουλος. Επιστημονική επιμέλεια: Π. Ήφαιστος-Ηλ. Κουσκουβέλης. Επιστημονικό ευρετήριο: Π. Ήφαιστος. Αρ. σελ. 798. Πανελλαδική κυκλοφορία, τηλ. Εκδόσεων, 2109215842.

Το αριστούργημα του John Mearsheimer κυκλοφόρησε πρόσφατα σε μετάφραση Κ. Κολιόπουλου, λέκτορα διεθνών σχέσεων στο Πάντειον Πανεπιστήμιο και επιστημονική επιμέλεια των Ηλία Κουσκουβέλη, καθηγητή και πρύτανη του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και Π. Ήφαιστου. Ο καθηγητής Κ. Αρβανιτόπουλος έγραψε το εισαγωγικό σημείωμα της ελληνικής έκδοσης. Αποτελεί, αναμφίβολα, σταθμό για την θεωρία διεθνών σχέσεων και πολύτιμο εργαλείο κάθε μελετητή των διεθνών σχέσεων. Λογικά, στην Ελλάδα, θα πρέπει να προκαλέσει αναθεώρηση της πολιτικής σκέψης περί τα διεθνή των δέκα τελευταίων χρόνων. Μετά την ανάγνωσή του, είτε κάποιος θα μιλήσει με όρους πραγματικούς και αλήθειας είτε θα νεφελοβατεί και θα ψεύδεται. Μερικοί ισχυρίζονται ότι είναι το "απόλυτο βιβλίο" διεθνών σχέσεων, στον βαθμό που αποτυπώνει με ακρίβεια και αξιοπιστία την διεθνή πραγματικότητα των Νέων Χρόνων που προβάλει στην μεταψυχροπολεμική εποχή και στον 21ο αιώνα. Είναι χαρακτηριστικό ότι, για παράδειγμα, ο Samuel Huntington σε σχόλιό του έγραψε ότι το βιβλίο του Mearsheimer βρίσκεται στην ίδια κλάση και σε μερικά σημεία ξεπερνά τα έργα των περίφημων διεθνολόγων Hans Morgenthau και Kenneth Waltz. Ο βαθμός και έκταση τεκμηρίωσης των επιχειρημάτων του Mearsheimer είναι πρωτοφανής και η προσέγγισή του αυστηρά περιγραφική. Δηλαδή, δεν εκφράζει αξιολογικές κρίσεις οποιουδήποτε είδους αλλά μόνο αναλύει, ερμηνεύει και συμπεραίνει για τις τάσεις, τις συμπεριφορές και τα αίτια πολέμου. Καλύπτει όλη την σύγχρονη εποχή με έμφαση στην σύγχρονη μέχρι και τις μέρες μας. Με το να παραμένει αυστηρά περιγραφικός, ο συγγραφέας αφήνει τους αναγνώστες να διαμορφώσουν την δική τους γνώμη. Μεταξύ πολλών άλλων, συμπεραίνει ότι το διεθνές σύστημα στροβιλίζεται στην δίνη των αιτιών πολέμου. Η διεθνής πολιτική εμφανίζεται ως μια διαρκής διαπάλη των ισχυρών κρατών για μερίδιο της παγκόσμιας ισχύος. Σ’ ένα ατερμάτιστο φαύλο κύκλο πολεμούν όποτε το κρίνουν αναγκαίο για να κατανέμουν την ισχύ, συμμαχούν για να παρεμποδίσουν άλλες δυνάμεις να καταστούν περιφερειακοί ηγεμόνες, συνωμοτούν, μεταφέρουν βάρη σε μικρότερους συμμάχους και εφαρμόζουν ύπουλες στρατηγικές κατατριβής τρίτων. Ολοκληρώνοντας την μελέτη του βιβλίου ο αναγνώστης προβληματίζεται βαθύτατα για την πορεία, τα συμφέροντα και την στρατηγική της δικής του χώρας. Σημειώνεται ότι ο συγγραφέας αναλύει πλήθος ζητημάτων που αφορούν ζωτικά καίριες υποθέσεις πάνω στις οποίες εδράζεται η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας τα τελευταία δέκα χρόνια, όπως ο ρόλος της οικονομικής αλληλεξάρτησης στην αντιμετώπιση των διενέξεων, την σχέση δημοκρατίας και επιθετικότητας και τις τάσεις επί ζητημάτων ασφαλείας στην Ευρώπη και στην ευρύτερη περιφέρεια.  

Adam Watson, Η εξέλιξη της διεθνούς κοινωνίας (Εκδόσεις Ποιότητα www.piotita.gr)

Πολύ πρόσφατα, συνάδελφος στον οικονομικό κλάδο μου τηλεφώνησε για να με συγχαρεί για την επιμέλεια και το επιστημονικό ευρετήριο αυτού του βιβλίου. Το διάβασα μονορούφι σε ένα Σαββατοκυρίακο, και έχω την άποψη ότι είναι το καλύτερο βιβλίο που διάβασα ποτέ μου: "μου δίνει μια συνολική, σύντομη και γλαφυρή αναπαράσταση της διαδρομής του κόσμου από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, μέσα από αυτό σου διδάσκει την διαμόρφωση και τα εγγενή προβλήματα των διεθνών σχέσεων και ταυτόχρονα σε πληροφορεί με πληρότητα τι διακυβεύεται στα ζητήματα διεθνούς διακυβέρνησης". Τον ευχαρίστησα και του είπα ότι δεν πέφτει έξω γιατί αυτή την άποψη είναι που εμπεδώθηκε στην διεθνή βιβλιογραφία. Όντως, το βιβλίο του Adam Watson συνδυάζει πολλά πράγματα σε ένα βιβλίο: ιστορία διεθνών σχέσεων, θεωρία διεθνών σχέσεων, ανάλυση των νομικοπολιτικών πτυχών κάθε ιστορικής συγκυρίας και συνολική αποτίμηση από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα. Ο Adam Watson, κορυφαίο στέλεχος της Αγγλικής σχολής (οι κυριότεροι άλλοι στοχαστές είναι οι Carr, Wight, Bull) χαρακτηρίζεται από απέραντη ευρυμάθεια, αναλυτική εντιμότητα και κυρίως εγκυρότητα των περιγραφών. Ακολουθώντας τις μεθόδους της ιστορικής κοινωνιολογίας, απομονώνει, αναλύει και συγκρίνει τις ουσιώδεις και διαχρονικά συγκρίσιμες δομές κάθε μείζονος διεθνούς κοινωνίας από την πρώιμη αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Προσφέρει μια αυστηρά πειθαρχημένη και θεωρητικά θεμελιωμένη συγκριτική ανάλυση των κύριων περιπτώσεων διεθνών κοινωνιών στην παγκόσμια ιστορία. Συνολικά είναι αναγκαίο για να κατανοηθεί η θεωρία διεθνών σχέσεων αλλά και οι βαθύτερες διαμορφωτικές δυνάμεις που έφτιαξαν το σύγχρονο διεθνές σύστημα. Κατά κάποιο τρόπο είναι βιβλίο οντολογίας των διεθνών σχέσεων και η ανάγνωσή είναι αναγκαία και μη εξαιρετέα πριν την μελέτη των υπολοίπων.

John Rawls, Το δίκαιο των λαών (Εκδόσεις Ποιότητα www.piotita.gr)

Η ανάλυση του John Rawls έχει ήδη εκτιμηθεί υπό το πρίσμα της θεωρίας διεθνών σχέσεων στο προηγούμενο κεφάλαιο. Προστίθεται πως η μοναδικότητα του Rawls στο σύντομο αλλά μεστό εννοιών Το Δίκαιο των Λαών έγκειται στο ότι για πρώτη φορά στη νεότερη ιστορία των ιδεών ένας πολιτικός φιλόσοφος μεγάλης στοχαστικής εμβέλειας και υψίστης επιστημονικής εντιμότητας περιέγραψε έναν κόσμο όπου θα γίνεται σεβαστή η ετερότητα των κοινωνιών, όπου θα υπάρχουν κριτήρια για κάτι τέτοιο, όπου η ισχύς θα δαμάζεται από αξιόπιστα συστήματα συλλογικής ασφάλειας και όπου η πολιτική κυριαρχία θα ενσαρκώνει την αξίωση αυτονομίας-ανεξαρτησίας των διακριτών κοινωνιών. Το κείμενο γράφτηκε μόλις δύο χρόνια πριν από τον θάνατό του (2003) και είναι εμφανές ότι δεν πρόλαβε να επεξεργαστεί τη θεωρία διεθνών σχέσεων. Σε κάθε περίπτωση εκτιμάται πως η ανάλυση αυτή αφαίρεσε διά παντός τις ποικίλες μεταμφιέσεις των φιλελεύθερων θεωρήσεων περί τα διεθνή και την αυτοπαγίδευσή της στους κανονιστικούς και προπαγανδιστικούς προσανατολισμούς. Προσφέροντας πλέον τη δυνατότητα στη φιλελεύθερη θεωρία να απαλλαγεί από τους στρεβλωτικούς εξομοιωτικούς φακούς, ο Rawls αναμφίβολα κληροδότησε στη θεωρία διεθνών σχέσεων το στοίχημα δόκιμης και βάσιμης φιλοσοφικής επεξεργασίας των διλημμάτων και των προβλημάτων που θέτει η κοσμοθεωρητική και ηθικοκανονιστική δομή του σύγχρονου διακρατικού συστήματος.

J. F. C. Fuller, Η Ιδιοφυής στρατηγική του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Ο J.F.C. Fuller θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους ιστορικούς του 20 αιώνα και οπωσδήποτε ο εμβριθέστερος, ενδεχομένως, αναλυτής της στρατηγικής, με περιγραφές και πορίσματα εμποτισμένα σε άπειρες περιπτωσιολογικές μελέτες. Παράλληλα με την τιτάνια δίτομη μελέτη του Οι αποφασιστικές μάχες που διαμόρφωσαν τον δυτικό κόσμο 480 π.Χ – 1757 και Οι αποφασιστικές μάχες που διαμόρφωσαν τον δυτικό κόσμο 1792-1944 (ένα είδος μελέτης της οντολογίας του δυτικού κόσμου), η μελέτη του για τον Μεγάλο Αλέξανδρο είναι μοναδική. Σίγουρα, για τον Μακεδόνα Βασιλιά γράφτηκαν πολλά. Η Ιδιοφυής Στρατηγική του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όμως, θεωρείται το σημαντικότερο ίσως έργο για τον Μακεδόνα Στρατηλάτη γραμμένο από ένα από τους σύγχρονους αναλυτές της ιστορίας του πολέμου και της στρατηγικής.  Είναι αδύνατο να περιγραφεί ένα τόσο πυκνό, περιεκτικό και ουσιαστικό έργο σε μερικές γραμμές. Εν τούτοις,  με κίνδυνο να το αδικήσουμε θα μπορούσαμε να επιχειρήσουμε να δώσουμε μια ιδέα για το περιεχόμενό του. Ο συγγραφέας εξηγεί τις περιστάσεις της νεότητας του Αλέξανδρου και τη σημασία του γεγονότος ότι η μεγαλοφυής του φύση ισχυροποιήθηκε από τις συνθήκες ανατροφής και ωρίμανσής του. Γιος του ισχυρότερου άνδρα της Ελλάδας μετά την παρακμή των Πόλεων, ο νεαρός Αλέξανδρος δέχεται τις επιρροές μια ισχυρής γυναικείας φυσιογνωμίας, της μητέρας του Ολυμπιάδας και μεγαλώνει με τον μύθο πως είναι απόγονος του Ηρακλή και του Αχιλλέα τα κατορθώματα των οποίων πρέπει να ξεπεράσει. Μορφώνεται από τους καλύτερους δασκάλους και εκπαιδεύεται στην εντέλεια. Όταν πρόωρα και ξαφνικά ανέρχεται στον θρόνο του κυρίαρχου βασιλείου της Ελλάδας η ανωριμότητά του επισκιάζεται από την μεγαλοφυία του, τον δυναμισμό των ιδεών του, την πανίσχυρη προσωπικότητά του και την μεταφυσική σχεδόν πίστη του στον σκοπό που τον έταξε η ιστορία. Μεταξύ άλλων αυτό σήμαινε την παλινόρθωση της ελληνικής αξιοπρέπειας με την απελευθέρωση των ελληνικών Πόλεων στη Μικρά Ασία, την λύτρωση της Ασίας από τις δυναστικές αυτοκρατορίες και την ενσάρκωση της διεθνιστικής του κοσμοθεωρίας στη βάση μιας πλουραλιστικής-δημοκρατικής ενοποίησης του τότε γνωστού κόσμου. Ασφαλώς, μεγαλόπνοοι σκοποί τέτοιας εμβέλειας δεν επιτυγχάνονται εύκολα, κάτι για το οποίο όπως αποδείχθηκε ο Αλέξανδρος δεν έτρεφε αυταπάτες. Αυτό φάνηκε από την επομένη της ανόδου του στον θρόνο του νεαρού βασιλιά όταν αμφισβητήθηκε από τους ίδιους τους έλληνες με και κυρίως τους Αθηναίους με πρωταγωνιστή τον πληρωμένο από τους πέρσες δημαγωγό Δημοσθένη. Η συνέχεια είναι συγκλονιστική. Αυτοί που το έκαναν δεν είχαν πολύ χρόνο για να αλλάξουν γνώμη. Η θυελλώδης αντίδραση του Αλεξάνδρου συντρίβει κάθε αντίσταση και σ’ αυτά τα αρχικά στάδια της βασιλείας του μόνο η έμφυτη γενναιοδωρία του σώζει μερικούς αντιπάλους. Ο Fuller με δεξιοτεχνία μας εξηγεί πως οι «κακές του πράξεις» (καταστροφή της Θήβας) αυτής της εποχής εν μέρει οφείλονται στους πειραματισμούς στην πρώτη φάση εφαρμογής ενός μεγάλου στρατηγικού σχεδίου αλλά και εν μέρει στην αρχική ανωριμότητά του νεαρού άνδρα που στη συνέχεια μετανιώνει. Αυτό που επακολουθεί στο μικρό χρονικό διάστημα μιας περίπου δεκαετίας είναι συγκλονιστικό: Ενοποίηση της Ελλάδας «πλην Λακεδαιμονίων», σύμπηξη της Ελληνικής Συμμαχίας, οργάνωση του στρατού, κυριαρχία στα Βαλκάνια μέχρι και τον Δούναβη, πέρασμα του Ελλήσποντου, απελευθέρωση των ελληνικών Πόλεων στη Μικρά Ασία, ακάθεκτη προέλαση κατά της Περσίας, συντριβή όλων των προπυργίων της περσικής αυτοκρατορίας, δημιουργία ισχυρής ναυτικής ισχύος και προέλαση μέχρι τα σύνορα του τότε γνωστού κόσμου προς την Ινδική χερσόνησος και το Αφγανιστάν. Με σχεδόν θαυματουργό τρόπο που μόνο μια στρατηγική και φιλοσοφημένη ανθρώπινη μεγαλοφυία θα μπορούσε να επιτύχει, η εκστρατεία αυτοτροφοδοτείται από τις νίκες του: Οι πλείστοι ασιάτες ηγέτες που ηττήθηκαν γίνονταν την επομένη οι καλύτεροι σύμμαχοί του και οι τοπικές κοινωνίες τον υποδέχονταν ως απελευθερωτή. Ο Αλέξανδρος παλινορθούσε τους πολιτισμούς, τις θρησκείες και τις τοπικές συνήθειες, εγκαθίδρυε ως προς αυτό αυτόνομα συστήματα διακυβέρνησης και συχνά οι λαοί τον θεοποιούσαν. Ο Fuller γλαφυρά και με θαυμαστή ακρίβεια απεικονίζει στον γραπτό του λόγο την υψηλή στρατηγική του, την θυελλώδη προέλασή του, τις πολιορκίες του, το πέρασμα βουνών που και σήμερα θεωρούνται αδιάβατα, τον Αλέξανδρο να αναρριχάται στα τείχη και να πληγώνεται, να εκμηδενίζει τον χρόνο, τις αποστάσεις και τις απόκρημνες οροσειρές για να εμφανιστεί με μια στρατιά εκεί που κανείς δεν τον περίμενε, να συντρίβει ως χάρτινο πύργο την κραταιά περσική αυτοκρατορία, να κατακτά τον θησαυρό της για να τον μετατρέψει σε νομίσματα που άλλαξαν την παγκόσμια οικονομία και γι’ αυτό τον ρου της ιστορίας, να εφαρμόζει διηπειρωτικό σύστημα διοικητικής μέριμνας που ακόμη και σήμερα δεν μπορέσαμε να αποκρυπτογραφήσαμε, να εφαρμόζει σε κάθε μάχη νέο ιδιοφυές στρατηγικό σχέδιο που συζητείται μέχρι σήμερα στις στρατιωτικές ακαδημίες, να υπερφαλαγγίζει ινδικές στρατιές…ελεφάντων που θεωρούνταν αήττητες και να φθάνει στα σύνορα του γνωστού κόσμου όπου και έφτιαξε ναυτικό το οποίο μετά από απρόσμενες περιπέτειες ανέλπιστα ξανασμίγει με την μακεδονική στρατιά. Όλα αυτά και πολλά άλλα, όμως, θα αποτελούσαν ένα από τα ίδια, δηλαδή συνήθεις εξιστορήσεις γνωστών γεγονότων αν δεν συνοδεύονται από την ουσία των πραγμάτων και σ’ αυτό ακριβώς διαφέρει το βιβλίο του Fuller. Ο συγγραφέας με σεβασμό στην ιστορία και στην πραγματικότητα εξηγεί και ερμηνεύει πως ο Αλέξανδρος δεν είναι τυχαίο ότι η ιστορία τον ανέδειξε «Μέγα». Η ζωή του, το έργο του και οι πράξεις του ήταν ενσάρκωση μιας μεγάλης κοσμοθεωρίας και βαθύτατα φιλοσοφημένων ιδεών για τον υπόλοιπο κόσμο και τις άλλες  κοινωνίες. Το αποδεικνύει παραθέτοντας λόγια του αλλά και έργα του, εντάσσει σ’ αυτή την οπτική γωνία την γνωστή γενναιοδωρία του, ερμηνεύει υπό αυτό το πρίσμα τις μεθόδους ενοποίησης του κόσμου και την πρωτοπόρα στάση του απέναντι στις γυναίκες, τους άλλους πολιτισμούς και τις θρησκείες των υπόλοιπων κοινωνιών για τις οποίες ήταν λιγότερο κατακτητής και περισσότερο απελευθερωτής. Το βιβλίο Η ιδιοφυής στρατηγική του Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι τόσο ενδιαφέρον και καλογραμμένο που καλεί τον αναγνώστη να το διαβάσει ξανά και ξανά για να το εμπεδώσει, να απολαύσει μια ακριβή και ακριβοδίκαιη ανάλυση της ζωής, των έργων και της κοσμοθεωρίας του Αλεξάνδρου, μιας πράγματι ανεπανάληπτης ανθρώπινης μορφής που δεν θεοποιήθηκε και μυθοποιήθηκε τυχαία. Ο αναγνώστης των διεθνών σχέσεων θα μάθει πολλά: Τον ρόλο του ηγέτη, την εφαρμοσμένη στρατηγική, τον ρόλο του πολέμου στην διαμόρφωση του κόσμου, τον ρόλο του πολιτικού ορθολογισμού στην έκβαση των εξωτερικών εγχειρημάτων και κυρίως το ιστορικό επίτευγμα που διαμόρφωσε όχι την εποχή του αλλά και που δρομολόγησε γεγονότα που φτάνουν μέχρι τις μέρες μας.

 

J.FC.Fuller, Οι αποφασιστικές μάχες που διαμόρφωσαν τον κόσμο (Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2009, μετάφραση Κώστας Κολιόπουλος, Επιστημονικό Ευρετήριο Ελλάδα Ηφαίστου)

 

 

«Μπορεί κανείς να αξιολογήσει την εμβρίθεια και την οξυδέρκεια ενός θεωρητικού των διεθνών σχέσεων μελετώντας την άποψή του για τον πόλεμο» έγραψε ο μεγάλος διεθνολόγος για της "Αγγλικής σχολής MARTIN WIGHT.

 

Επιτέλους λοιπόν κυκλοφόρησε ΤΟ βιβλίο για τον πόλεμο. Μετά από πολυετείς προσπάθειες και μια γιγαντιαία μεταφραστική προσπάθεια από τον Κώστα Κολιόπουλο, η κυκλοφορία του δίτομου του Fuller είναι σίγουρα ένα επιστημονικό γεγονός.

   

Πρώτον, υπάρχουν πλέον σε κυκλοφορία στην ελληνική γλώσσα τα σημαντικότερα βιβλία διεθνών σχέσεων για τον πόλεμο. Είναι στοχαστικά αντίδοτα στις τσαρλατανιές που μας κατέκλυσαν και που διοχετεύονται στα ελληνικά μυαλά με βιομηχανικές μονάδες πνευματικών σκουπιδιών (θα περιγράψω τις τελευταίες λίαν συντόμως). Για το θέσω διαφορετικά, δεν επιτρέπεται (είναι επικίνδυνο για την ασφάλεια, την ειρήνη και την σταθερότητα) να μην γνωρίζουν τα μέλη μιας κοινωνίας τι σημαίνει πόλεμος στις διεθνείς σχέσεις. Η γνώση είναι απαραίτητη. Τα ιδελογήματα είνια περιττά και επικίνδυνα. Η σωστή περιγραφή και ερμηνεία ενδιαφέρει και όχι οι γνώμες του καθενός.

   

Δεύτερον, η ιστορικοπολιτική, διεθνολογική και συνάμα στρατηγική περιγραφή και ερμηνεία του σημαντικότερου έργου για το θέμα αυτό προσφέρει στον κάθε ενδιαφερόμενο την δυνατότητα να έχει ένα επιστημονικό-στοχαστικό αντίδοτο στις στρεβλωτικές προπαγάνδες ελληνόγλωσσων προπαγανδιστικών και τσαρλατάνικων κειμένων που απονεύρωσαν την ελληνική κοινωνία διαδίδοντας το επιστημονικό ψέμα ότι δήθεν ο κόσμος εισήλθε σε ένα περίπου ανθόσπαρτο διεθνή βίο όπου όπως λένε τα παιδάκια "θα συναντιόμαστε, θα χορεύουμε, θα κουμπαρεύουμε, θα αγκαλιαζόμαστε και ποτέ να μην τσαγκονώμαστε". Αυτές οι τσαρλατανιές έσυραν την Ελλάδα στον θανατηφόρο κατευνασμό, αποθράσυναν την αναθεωρητική Τουρκία, παρεμπόδισαν την λύση του κυπριακού και συνολικά των ελληνοτουρκικών προβλημάτων την περίοδο 2001-2004, αφόπλισαν πνευματικά τους έλληνες και έφεραν τον τουρκικό στόλο στο Σούνιο.

   

Τρίτον,  ο καθείς παθαίνει ότι του αξίζει. Μας αξίζει λοιπόν να ξέρουμε για να μην παθαίνουμε κάθε μέρα εξευτελισμούς και συρρικνώσεις χωρίς να ξέρουμε τον λόγο. Δεν μαθαίνουμε με επιφοίτηση αλλά με διάβασμα. Πολλοί καλόπιστοι, εμβριθείς άνθρωποι, φιλειρηνικοί και φιλοπάτριδες, δεν θέλουν να δουν την Ελλάδα να σύρεται σε πόλεμο είτε να συρρικνώνεται κυριαρχικά χωρίς πόλεμο. Αυτοί λοιπόν έχουν τώρα την ευκαιρία να μάθουν μελετώντας σοβαρά κείμενα: Fuller (τα τρία βιβλία του στα ελληνικά που παρουσιάζονται εδώ στα ελληνικά), Mearsheimer (Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων), Κονδύλης (Θεωρία του Πολέμου), Clausewitz, Περί Πολέμου, Gilpin, Πόλεμος και Αλλαγή στην διεθνή πολιτική),  Wight, (Διεθνής θεωρία) και όλα τα υπόλοιπα αριστουργήματα που παρουσιάζω σε αυτή τη σελίδα. Έπονται τέλος του 2009 δύο ακόμη έργα που σχεδόν πλέον κλείνουν τον κύκλο των κλασικών έργων (Hans Morgenthau, Politics Among Nation και Kenneth Waltz, International politics & Man, State and War).

 

    Τέταρτον, θέλω να τονίσω ότι η ανάλυση του Fuller είναι συνολική, σφαιρική, βαθειά, ιστορική, στρατηγική και διεθνολογική. Βασικά είναι στο σύνολό της η οντολογία του κόσμου μέσα από τα μεγάλα γεγονότα της ιστορίας.

 

   

 

Παραθέτω μερικά σχόλια για την ανάλυση του Fuller

    Ο J.F.C. Fuller έχει ήδη αναγνωριστεί ως ο πλέον πρωτότυπος και σημαντικός στρατιωτικός διανοητής που έχει βγάλει ποτέ η Βρετανία· τώρα θα πρέπει να θεωρείται και ένας από τους κορυφαίους στρατιωτικούς ιστορικούς της χώρας… μια επίδοση τόσο λαμπρή, που τα λόγια είναι φτωχά για να την επαινέσουν. Michael Howard,

    Όπως και ο Clausewitz, ο Fuller προσελκύστηκε στη μελέτη της ιστορίας από την επιθυμία του να ερμηνεύσει. Θα τον θυμόμαστε πρωτίστως ως ερμηνευτή και προφήτη, έναν από τους πλέον αξιοσημείωτους της σύγχρονης εποχής. THE TIMES

     Ο διαπρεπέστερος εν ζωή συγγραφέας περί του πολέμου, όχι μόνο κάνει σαφή την επίδραση που είχαν στην ιστορία οι πόλεμοι και οι μάχες του παρελθόντος, αλλά επίσης βοηθά τους αναγνώστες του να καταλάβουν τις βαθύτερες πτυχές του πολέμου που έχουν τεράστια σημασία σήμερα. SPECTATOR

     Συναρπαστικό στις λεπτομέρειές του, καθώς και στο γενικό θέμα του. A.J.P. Taylor, OBSERVER

    `Ο Fuller είναι ένας αξιόπιστος και πολύ ευανάγνωστος οδηγός που έχει πίσω του μια ολόκληρη ζωή μελέτης της τέχνης του πολέμου και το χάρισμα ενός προκλητικού και ζωντανού τρόπου γραφής. DAILY TELEGRAPH

     Η ανάγνωση του βιβλίου μπορεί να ωφελήσει πολύ. Ποτέ δεν λησμονεί το γεγονός ότι η δύναμη και η τεχνική ενός στρατού δεν πρέπει να μελετώνται εν κενώ αλλά αποτελούν έκφραση της κοινωνίας από την οποία προκύπτουν. THE TIMES EDUCATIONAL SUPPLEMENT

     Ο τρόπος γραφής του Fuller είναι δυναμικός και διαυγής· μάλλον δεν έχει όμοιό του στο να παρουσιάζει την ιδιοφυΐα των μεγάλων στρατιωτών. THE TIMES LITERARY SUPPLEMENT

 

---------------------------------------------------------------------------

Γιώργος Κοντογιώργης, Ελληνικό κοσμοσύστημα (εκδόσεις Σιδέρης, Αθήνα 2007) και Δημοκρατία ως Ελευθερία (Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2007)

Σχόλια θα αναρτηθούν σε εύθετο χρόνο.

Προς το παρόν σημειώνω ότι τα έργα των Κονδύλη, Γιανναρά και Κοντογιώργη συνθέτουν πλέον ένα στοχαστικό πλέγμα κλασικών προδιαγραφών και στην αιχμή των συζητήσεων των κοινωνικών επιστημών. Τα βιβλία του Κοντογιώργη, αναμφίβολα, δίνουν την σημαντικότερη ίσως περιγραφή και ερμηνεία ενός από τα σημαντικότερα ζητήματα της ιστορίας των ανθρώπων. Οι αφετηρίες, η διαδρομή και οι διαχρονικές επιρροές της ελληνικής πολιτικής σκέψης και πράξης είναι ένα ζήτημα βαθύτερων προεκτάσεων. Στην παρούσα φάση τα μελετώ και θα επανέλθω με σχόλια και αναλύσεις. Ήδη, τα πορίσματα του Κοντογιώργη για την δημοκρατία, την ελευθερία και τα κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι υπό το πρίσμα της εμπειρίας της κλασικής εποχής, αποτελούν πολύτιμες παραπομπές σε κείμενα που συγγράφω για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την εν γένει εξέλιξη του διεθνούς συστήματος.

 

20.11.209. Οι θεωρήσεις του Γιώργου Κοντογιώργη.αποτέλεσαν, τελικά, μαζί με αυτές του Κονδύλη, του Γιανναρά και του Ζιάκα, την βάση του βιβλίου μου που ήδη κυλοφορεί Κοσμοθεωρία των Εθνών. Με τον Γιώργο Κοντογίωργη, ένα από τους πλέον αξιόλογους πολιτικούς στοχαστές της Ελλάδας, βρίσκομαι σε μια διαρκή διαλεκτική συζήτηση, άλλοτε συγκλίνοντας και άλλοτε διαφοροποιούμενος, κυρίως στο επιστημολογικό πεδίο. Είναι ένας γόνιμος διάλογος που θα καλλιεργήσω μελλοντικά ακόμη περισσότερο. Εδώ, παραθέτω σχόλιό μου σε δοκίμιο όπου εμφαίνεται η εκτίμησή μου για τις ποιοτικές προδιαγραφές του έργου του Γιώργου Κοντογιώργη. Γίνεται σύγκριση, βασικά, με έωλα κονστρουκτιβιστικά θεωρήματα και ιδεολογήματα και μεταφυσικά άλματα του είδους της "τέχνης του  θεωρείν"..

 

σημείωση 29 στο δοκίμιο Πλανητικοποίηση και το ζήτημα της διεθνούς και ευρωπαϊκής διακυβέρνησης", στο Σιούσουρας Π. Χαζάκης Κ. (επιμ.), Παγκοσμιοποίηση, Ευρωπαϊκή Ένωση και Ελλάδα - Πολιτικές και οικονομικές όψεις (Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2009)

 

"Κανείς απαιτείται να διακρίνει μεταξύ εκλεκτικότητας και αυθαίρετης επιλεκτικότητας, καθώς και μεταξύ βάσιμης εκλεκτικότητας και αυθαίρετης εκλεκτικότητας που προσεγγίζει την αυθαίρετη επιλεκτικότητα. Τα όρια δεν είναι πάντοτε ευδιάκριτα όρια, ιδιαίτερα όταν ανήκουν σε κείμενα σπουδαιοφανώς στολισμένα και συνοδευμένα από βαρύγδουπους στοχαστικούς και ακαδημαϊκούς τίτλους, εισαγωγικά σημειώματα πολιτικών προσώπων που είναι φανερό πως ποτέ δεν τα διάβασαν και που πλήθουν αυτοαναφορικών παραπομπών μεταξύ ενός πλήθους αλληλουποστηριζόμενων ομοϊδεατών. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα θα μπορούσα να αναφέρω τις παραπομπές που μερικές φορές γίνονται από εξερευνητές μεταφυσικά προσδιορισμένων «μετακρατικών δομών» στο ύστερο κατά την εκτίμησή μου πολύ αξιόλογο έργο του Γιώργου Κοντογιώργη. Οι μελέτες του για την διαδρομή του ελληνικού ανθρωποκεντρικού πολιτικού πολιτισμού και οι κοσμοσυστημικές αναγωγές του κλασικού πολιτειακού συστήματος, για παράδειγμα, όχι μόνο δεν μπορούν να στριμωχθούν στο ίδιο πλαίσιο με ανθρωπολογικά στενόχωρους, μονοσήμαντους και επιστημολογικά ασυνάρτητους κριτικούς κονστρουκτουβιστικούς ορισμούς περί «δημόσιου χώρου», res republica ή «πατριωτισμού του συντάγματος» (και κάποιων ασυνάρτητων μιγμάτων τους στην βάση της λογικής του «anything goes»), μιας και κυριολεκτικά αποτελούν τον αντίποδά τους. Αυτό όχι γιατί στα κείμενα αναλυτών όπως του ΓΚ υπάρχει κάποιο κανονιστικό ή αξιακό πρόταγμα, αλλά γιατί το ιστορικοπολιτικό φάσμα των θεμελιώσεων είναι κυριολεκτικά απέραντο, η γνώση των ιστορικοφιλοσοφικών ζητήσεων πλήρης, η κατανόηση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας μοναδική και οι συγκρίσεις αυτών και πολλών άλλων με την νεοτερικότητα πρωτότυπη, πρωτοπόρα και κριτικά τοποθετημένη. Πως θα μπορούσαν, συνεπώς, να συναρτηθούν, έστω και εκ του μακρόθεν, με συνονθυλευματικά και επιδερμικά κριτικά κονστρουκτιβιστικά μίγματα; Ο ΓΚ, χαρακτηριστικά, προσδιορίζοντας τις τάσεις στο ελληνικό κοσμοσύστημα στην ιστορική διαχρονία δεν αξίωσε ρόλο αυθεντίας κάποιας μεταφυσικά νοούμενης «τέχνης του θεωρείν». Αντίθετα, ενδιάτριψε βαθιά και τεκμηριωμένα σε ένα μεγάλο αριθμό καίριων ζητημάτων της ιστορικής διαχρονίας όπως, μεταξύ άλλων, τον χαρακτήρα και το περιεχόμενο του ελληνικού και ευρύτερου ανθρωποκεντρικού υπόβαθρου από την εποχή της δεσποτείας μέχρι τις μέρες μας, τις πολιτισμικές και πολιτικές διαμορφώσεις ως ουσία και υποσταδιοποίηση του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι, την θρησκεία ως διαμορφωτικό παράγοντα και σε σύγκριση με άλλους πολιτισμούς και περιφέρειες ή εποχές, τον ρόλο των μύθων, του λόγου, της φιλοσοφίας, της επιστήμης, της ποίησης και της τέχνης στην υποστασιοποίηση του ελληνικού ανθρωποκεντρισμού σε μικρή και μεγάλη κλίμακα, τον ρόλο της οικονομίας σε τοπικό και συστημικό επίπεδο, την πνευματική δημιουργία και την έννοια της ελευθερίας σε πολιτικό και στοχαστικό επίπεδο, τις κρίσιμες διακρίσεις μεταξύ πολιτικής νοούμενης ως δύναμης, ως εξουσίας και ως ελευθερίας, κτλ. Σε αυτά και πολλά άλλα, δηλαδή στην ιστορική πράξη, την γνωσιολογία και την ιστορία των ιδεών, στηρίζεται για να κάνει συναρτήσεις, να οικοδομήσει βάσιμες διαχρονικές προβολές τάσεων και να ασκήσει οξύτατη κριτική σε νεοτερικά δόγματα όπως ο «πατριωτισμός του συντάγματος». Ακόμη πιο σημαντικό, ο Κοντογιώργης, διατρέχοντας τις φάσεις ενδοκρατικής και διακρατικής σταθερότητας ή αστάθειας, ενώνει τα νήματα κοινωνιολογικών, ιστορικών και οικονομικών κριτηρίων και παραγόντων για να δώσει βάσιμες ερμηνείες για το συστημικό αδιέξοδο που οδήγησε στον ηγεμονισμό στην κλασική εποχή και σε άλλες ιστορικές φάσεις. Κάνοντας αυτό στηρίζεται στις αναλύσεις της ελληνικής γραμματείας και της απαράμιλλης θουκυδίδειας ιστοριογραφίας (που όπως και ο Κονδύλης και άλλοι έγκυροι πολιτικοί επιστήμονες θεωρεί ως τον «σημαντικότερο ιστορικό της αρχαιότητας και ίσως ο μεγαλύτερος όλων των εποχών»). Στο ίδιο πλαίσιο, κάνει αναγωγές διαχρονικά αναγνωρίσιμων γεγονότων και τάσεων στο κοσμοσυστημικό επίπεδο και συγκριτική ανάλυση των συμπολιτειακών χαρακτηριστικών της αλεξανδρινής εποχής και της εποχής του Βυζαντίου. Μάλιστα, αναφέρονται με τρόπο που σέβεται λεπτομέρειες, αποχρώσεις, τοπικές ιδιαιτερότητες και πλήθος εμπειρικά θεμελιωμένων μαρτυριών. Διακρίνουν οι θεωρήσεις του ΓΚ, επιπρόσθετα, μεταξύ εξαιρέσεων και κανόνων και συμπτώσεων και σταθερών τάσεων. Τα σχόλιά του και τα συμπεράσματά του, εξάλλου, είναι μετριοπαθή και διατυπωμένα με τρόπο που σέβονται τον πολυδιάστατο χαρακτήρα του εμπειρικά καταμαρτυρούμενου κοινωνικού και ιστορικού γίγνεσθαι όταν αυτό συναρτάται με τάσεις, διαμορφώσεις και αποχρώσεις του πολιτικού γεγονότος ενδοκρατικά, περιφερειακά και παγκόσμια. Αναλύσεις όπως αυτές του Γιώργου Κοντογιώργη ή του Χρήστου Γιανναρά, καμιά σχέση δεν έχουν, εκτιμώ, με θεωρήματα και ιδεολογήματα αυτόκλητων «μαστόρων του μεταφυσικού θεωρείν» που αναμασούν κουραστικά ρηχά και από καιρό αναιρεμένες λειτουργιστικές-υλιστικές υποθέσεις, οι οποίες ως να μην συνέβηκε οτιδήποτε στην Ευρώπη τις έξη τελευταίες δεκαετίες, οριοθετούν αυθαίρετα και ελιτίστικα-αυταρχικά «δημόσιους χώρους» και φανταστικά «μετακρατικά ή συμπολιτειακά συστήματα» ασύμβατα με τις υποκείμενες κοινωνικοπολιτικές δομές και τις κοινωνικές αξιώσεις για εξάλειψη ενός ολοένα μεγαλύτερου ελλείμματος άσκησης λαϊκής κυριαρχίας. Είναι ένα πράγμα, λοιπόν, οι χονδροειδείς προχειρότητες στην βάση του «anything goes» όταν αυθαίρετα αξιώνεται να οριστεί «μια άλλη ιεράρχηση της πραγματικότητας» χωρίς κοινωνική αναφορά, και άλλο η πολιτική επιστήμη και ευρύτερα η κλασικών προδιαγραφών πολιτική θεωρία"

 

Σημείωση. Η σελίδα αυτή θα συμπληρώνεται και θα βελτιώνεται διαρκώς